محمد توکل - استاد، گروه جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
محبوبه حبیبی بدرآبادی - دکتری مدیریت بازرگانی، گروه مدیریت بازرگانی، دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

طرح تحول نظام مالیاتی از طرح های محوری اقتصادی است که در اجرای برنامه سوم توسعه، با تاکید بر ایجاد نرم افزار یکپارچه مالیاتی و پایگاه های اطلاعاتی مرتبط با آن تعریف شد. تفصیل اجرای این طرح، ابهام درباره آثار آن و تعارض منافع گروه های دخیل در تغییرات فناورانه، موجب شکل گیری ذهنیاتی متفاوت در کنشگران نظام مالیاتی شده و مقاومت هایی را در برابر تغییرات ایجاد کرده است. شناخت ذهنیات کنشگران، تعارض ها و همسویی احتمالی، طراحی و اجرای برنامه های فناورانه را تسهیل می کند. در مقاله حاضر ذهنیات سیاستگذاران نظام مالیاتی، مودیان و ماموران مالیاتی به عنوان کنشگران دخیل در استقرار سامانه های مالیاتی، درباره تغییرات فناورانه در چارچوب نظریه ساخت یابی بررسی شد. برای گردآوری اطلاعات از مصاحبه عمیق و متون خبری و برای تحلیل داده ها از شیوه روایت پژوهی استفاده شد. با توجه به ذهنیات کنشگران، ساختار، بر فناوری اطلاعات، اثر گذاشته است و در مقابل، تحت تاثیر ویژگی های فناوری قرار می گیرد. از سوی دیگر، تغییرات فناوری، ادراک کنشگران را از کیفیت رسیدگی ها و خدمات مالیاتی شکل می دهد و پیامدهایی چون تمکین در مقابل تصمیم های سازمان مالیاتی یا تعارض و مقاومت از سوی مودیان و ماموران مالیاتی را در پی دارد.

نظریه ساخت یابی, فناوری اطلاعات, تحلیل روایت, جامعه شناسی فناوری, نظام مالیاتی