محمد ظاهری - univercity
بهاره رحیمی پور - univercity

تاثیرات متقابل فضایی و روابط عملکردی بین شهرها با نواحی پیرامونی و از آن جمله نواحی روستایی واقع در حوزه نفوذ آن­ها، به مرور منجر به تغییرات مختلف در عرصه­های گوناگون آن­ها می­گردد. تغییرات ساختار جمعیتی (مهاجرت روستا-شهری، تخلیه جمعیتی روستاها و ....) و تغییرات ساختار کارکردی و اقتصادی (متزلزل شدن اساس و بنیاد تولید کشاورزی و گسترش فعالیتهای حاشیه­ای و غیر تولیدی و ....) از جمله آن­هاست. در این میان از جمله تغییرات مهمی که عمدتا متاثر از شهرها بوده و در دهه­های اخیر در برخی از نواحی روستایی ایران مشاهده می­شود، همانا تغییرات کارکردی در آن­هاست. نواحی روستایی حوزه نفوذ کلانشهر تبریز و از آن جمله روستاهای واقع در دره لیقوان نیز از این قاعده مستثنی نبوده و به دلیل شرایط خاص اکولوژیکی عرصه­ای تکمیلی برای کلانشهر تبریز محسوب می­شوند. به همین دلیل اینگونه روستاها ضمن تاثیرپذیری از کلانشهر تبریز، تغییرات عمده­ای را در ساختار کارکردی خود شاهد هستند. به احتمال زیاد وجود مشکلات و معضلات عدیده موجود در کلانشهر تبریز (اعم از گرانی زمین و مسکن، آلودگی بیش از حد هوا و سایر عوامل) به­عنوان عوامل دافعه و در مقابل، ارزانی زمین و مسکن، پاکیزگی هوا، جاذبه­های گردشگری و .... در مناطق روستایی به­عنوان عوامل جاذبه عمل کرده و برخی از شهرنشینان را به سکونت در روستاهای پیرامونی سوق می­دهند. در این مقاله برای تبیین چگونگی تغییرات کارکردی صورت گرفته و عوامل تاثیر گذار بر آن، چهار روستا از روستاهای حوزه نفوذ کلانشهر تبریز به عنوان نمونه انتخاب و مورد بررسی قرار گرفته­اند. هدف اصلی از تدوین مقاله حاضر، به­دست آوردن شناخت دقیق و علمی در خصوص عوامل تاثیرگذار بر تغییرات کارکردی روستاهای مورد مطالعه می­باشد. مقاله حاضرعلاوه بر اینکه داده­های مهمی را در خصوص چگونگی این تغییرات به دست می­دهد، بلکه کمک می­کند تا برنامه­ریزان با استناد به این داده­ها بتوانند در جهت ساماندهی و برنامه ریزی کارکردی اینگونه روستاها گام بردارند.روش مطالعه مبتنی بر مطالعه میدانی (مشاهده مستقیم، تکمیل پرسشنامه­های مختلف) می­باشد. جهت بررسی و بیان روابط موجود بین متغیرهای تحقیق " روش توصیفی- تحلیلی" و برای بررسی آثار پیشین و تغییرات و تحولات صورت گرفته از روش "اسنادی" استفاده می­شود همچنین جهت تحلیل داده­ها، از نرم افزار spss و از روش­های آماری f.statistics و k.square بهره گرفته می­شود. در نهایت، راهکارها و پیشنهادهایی جهت ساماندهی کارکردی روستاهای مورد مطالعه و به طور کلی روستاهایی که با اینگونه مسائل مواجه هستند، ارائه می­شود. یافته­های این تحقیق نشان می­دهد که رابطه منطقی بین مهاجرپذیری روستاهای مورد مطالعه، نوع فعالیت اقتصادی و محل اشتغال سرپرستان خانوارها با تغییرات کارکردی روستاهای مورد مطالعه وجود دارد. نزدیکی روستاهای مورد مطالعه به بزرگترین قطب جمعیتی، صنعتی و خدماتی شمال غرب کشور(شهر تبریز) و نیز شهر باسمنج و ارتباط سریع و آسان روستاها به این شهرها، مهاجرت افراد به روستاهای مورد مطالعه به دلیل ارزانی زمین و مسکن، انجام کار و فعالیت، تغییر در نوع فعالیت اقتصادی و محل اشتغال سرپرستان خانوارهای مورد مطالعه باعث تغییر کارکرد روستاها از کشاورزی به خدماتی، صنعتی و سکونتی-خوابگاهی شده است.  

Functional Changes, Rural Settlements, Zone, Lyghvan Valley, East Azerbaijan, تغییرات کارکردی, سکونتگاه­ های روستایی, حوزه نفوذ, دره لیقوان, آذربایجان شرقی