جواد امین خندقی - استادیار گروه ادبیات نمایشی، موسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران
سیده مریم مجتبوی - عضو هیئت علمی گروه معماری، موسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران
آوا شیروانی مقدم - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، موسسه آموزش عالی فردوس، مشهد، ایران

خانه، مامن و ماوای اصلی خانواده به شمار میرود. یکی از ویژگیهای بارز خانه های ایرانی توجه به محرمیت و حفظ حریم خصوصی خانواده است. در زمینه مفهوم حریم و اهمیت آن مطالعات گستردهای صورت گرفته اما به مولفه های موثر در ایجاد حریم کمتر توجه شده است. هدف اصلی این پژوهش واکاوی مولفه های ارتقاء دهنده حریم و بررسی این مولفه ها در دو نمونه موردی خانه داروغه (دوره تاریخی قاجار) و خانه اندرزگو (دوره معاصر) است. در این پژوهش، برای گردآوری، از روش کتابخانه ای و میدانی و برای تحلیل، از روش کیفی استفاده شده است. یافته ها بیانگر این است که رعایت سلسله مراتب فضایی، توجه به موقعیت، تعداد و اجزاء ورودیها، تفکیک فضایی عرصه عمومی و خصوصی از یکدیگر، تامین خلوت فردی و جمعی، وجود انواع فضای باز، نیمه باز و بسته و رعایت حریم بصری و صوتی به ایجاد حریم در خانه مسکونی و تامین رفاه و آرامش درونی برای ساکنین می انجامد. نتایج مقایسه تطبیقی دو خانه داروغه و اندرزگو نشان میدهد که در دوره قاجار به کلیه مولفه های موثر در ارتقای حریم توجه ویژه ای شده است، اما در دوره معاصر برخی از مولفه ها نادیده گرفته شده اند. سلسله مراتب فضایی در برخی از فضاهای خانه اندرزگو رعایت شده و در برخی دیگر مورد غفلت واقع شده است. علیرغم توجه به خلوت فردی و جمعی در خانه اندرزگو، میزان و کیفیت آن به اندازه کافی و مطلوب نیاز ساکنین را برطرف نمیسازد. در نهایت، اجزای ورودی، شکل مسیر دسترسی به درون خانه و موقعیت ورودی خانه اندرزگو میتوانست بر ایجاد محرمیت و رعایت سلسله مراتب تاثیر بیشتری داشته باشد.

حریم، خانه مسکونی، دوره قاجار، دوره معاصر، خانه داروغه، خانه اندرزگو.