پریسا فرضی - Watershed Management Science and Engineering, Tarbiat Modares University
سید حمیدرضا صادقی - Watershed Management Engineering, Tarbiat Modares University
محمود جمعه پور - Urban and Regional Social Planning, Allameh Tabatabai University

مقدمه و هدف: تمرکز صرف بر مشکلات در یک حوزه آبخیز می تواند منجر به غفلت از نقاط قوت و ظرفیت های موجود در آن شود. به عنوان یک رویکرد نوظهور، می توان از تفکر تاب آوری برای درک بهتر حوزه های آبخیز به عنوان سامانه های پیچیده و پویا بین مردم و طبیعت استفاده کرد و از طریق مدیریت کارآمد آبخیز، گذار به سمت یک آبخیز پایدار را تسهیل کرد. ازاین رو پژوهش حاضر، باهدف مدل سازی مفهومی تاب آوری حوزه آبخیز با استفاده از ابعاد کلیدی بوم شناختی، اجتماعی، اقتصادی و زیرساختی برنامه ریزی شده است. مواد و روش ها: برای این منظور ابتدا مفهوم سازی تاب آوری حوزه آبخیز با توجه به شرایط حاکم بر آن برای یک دوره زمانی هشت ساله منتهی به ۱۳۹۵ صورت گرفت. سپس اطلاعات و داده های معیارهای موثر در ابعاد مختلف تهیه و استخراج شد، به این ترتیب که برای بعد بوم شناختی از شاخص سلامت آبخیز و برای ابعاد اجتماعی، اقتصادی و زیرساختی به ترتیب ۱۳، هشت و ۱۳ معیار در نظر گرفته شد که داده های موردنیاز این بخش از طریق توزیع پرسشنامه جمع آوری شد. در ادامه معیارهای مزبور استانداردشده و وزن متناسب با اهمیت آن ها بر اساس روش تحلیل مولفه های اصلی تعیین شد. سپس معیارهای ابعاد مختلف ابتدا به صورت جداگانه و سپس تلفیق چهار بعد از طریق میانگین گیری هندسی انجام شده و تاب آوری کلی حوزه آبخیز شازند در مقیاس زیرآبخیز به دست آمد. در ادامه با تعیین سهم هر بعد، درنهایت نقشه تاب آوری آبخیز شازند پهنه بندی شد. یافته ها: نتایج به دست آمده تغییرات الگوی زمانی و مکانی شاخص تاب آوری را در طول دوره مطالعه برای زیرآبخیزهای شازند نشان داد و مشخص شد که بیشترین مشارکت در شاخص تاب آوری آبخیز شازند به ترتیب در ابعاد اقتصادی، بوم شناختی، اجتماعی و زیرساختی است. نتیجه گیری: طبق نتایج پژوهش حاضر می توان اذعان نمود که مدیریت آبخیزها در مقابل مخاطرات نیاز به درک کامل از وضعیت و پویایی سامانه های اجتماعی و بوم شناختی در واکنش به تنش ها دارد. دراین ارتباط استفاده از رویکرد تاب آوری و تحلیل مولفه های موثر بر آن در مقیاس حوزه آبخیز می ­تواند یکی از راه کارهای موثر برای نیل به مدیریت جامع حوزه های آبخیز باشد.

Capacity building, Comprehensive watershed management, Multivariate regression, Principal component analysis, Shazand domain, تحلیل مولفه های اصلی, حوزه شازند, رگرسیون چندمتغیره, ظرفیت سازی, مدیریت جامع حوزه