لیلا هاشمیان - دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران
محسن قائمی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

ترجمه رمان «سرگذشت حاجی بابا اصفهانی» در تاریخ ادبیات منثور فارسی و تاریخ ترجمه به زبان فارسی، یک نقطه عطف محسوب می شود؛ درباره این رمان پژوهش های بسیاری انجام گرفته است. ابهاماتی درباره این رمان و ترجمه فارسی اش مطرح بوده و موردتحقیق قرار گرفته است؛ ازجمله این که آیا متن اصلی را جیمز موریه انگلیسی نوشته و یا او برپایه یک متن فارسی، رمان را شرح و گسترش داده است؟ و آیا مترجم اصلی میرزاحبیب اصفهانی است و یا کسان دیگر و یا ترجمه ای است مشترک؟ در این نوشته با احصا و بررسی نشانه هایی در اثر و ترجمه آن، سعی شده درباره این دو ابهام مهم، نکته های تازه ای ارائه شود؛ این پژوهش، با توجه به یافته های کنونی، وجود یک متن فارسی به عنوان متن اصلی را بسیار محتمل تر از نویسنده اصلی بودن جیمز موریه می داند و درباره ابهام دوم، با یاری نشانه های نویافته سبکی و معنایی، ضمن تاکید بر مترجم اصلی بودن میرزاحبیب، سهم قابل توجهی برای روحی و میرزاآقاخان قائل است و تلاش می کند تاثیرات تفکر و سبک نگارش این نویسندگان را در بخش هایی از ترجمه نشان دهد.

سرگذشت حاجی بابا اصفهانی, میرزاحبیب اصفهانی, جیمز موریه, میرزاآقاخان کرمانی, شیخ احمد روحی