سید علی طالقانی - استادیار گروه فلسفه و کلام، دانشگاه باقرالعلوم (علیه السلام)، قم، ایران.

ابن سینا در چند اثر مهم خود، ماهیت ادراک را عبارت از دریافت صورت مدرک (اخذ صوره المدرک) دانسته است. تعبیر «صوره المدرک»، مشتمل بر ابهامی اساسی است که درقالب دو دیدگاه اصلی رقیب در فلسفه اسلامی صورت بندی شده: یکی دیدگاه وحدت ماهوی صورت ادراکی و مدرک؛ دیگری دیدگاه شبح. داوری درباره این دو دیدگاه با تمرکز بر آثار خود شیخ الرئیس چندان آسان نیست؛ زیرا افزون بر یکدست نبودن و ناسازگاری سخنان او در آثار مختلفش، لوازم نه چندان قابل پذیرش هریک از دو دیدگاه، مشکلاتی را در این حوزه ایجاد می کنند. با توجه به امکان پذیرنبودن بررسی شواهد له و علیه هردو نظریه در یک مقاله، در این پژوهش، بر شواهد نظریه وحدت ماهوی صورت ادراکی با مدرک خارجی متمرکز شده و برپایه دو دسته شواهد متنی و فرامتنی فراهم آمده نشان داده ایم در مجموعه آثار ابن سینا نشانه هایی مهم دال بر این مسئله وجود دارد که مراد وی از «صورت» در تعبیر «صوره المدرک»، شبح به معنای مصطلح آن نیست؛ بلکه براساس آنچه در عبارتی از اشارات نیز آمده، منظور او «حقیقه الشیء» است؛ یعنی «ما به الشیء هو هو» یا «ماهیت بالمعنی الاعم شیء».

ابن سینا, وجود ذهنی, چیستی ادراک, نظریه شبح, نظریه وحدت ماهوی صورت ادراکی و مدرک