مریم طهماسبی - دانشجوی دکتری، رشته فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
سید عباس ذهبی - استادیار گروه فلسفه، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
احمد بهشتی - استاد تمام گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

خواجه نصیرالدین طوسی (۵۹۷­-۶۷۲ق)­ ­از فیلسوفان مشائی ای است که با اندیشه ­های فلسفی شهاب ­الدین یحیی سهروردی (۵۴۹-۵۸۷ق)، فیلسوف بزرگ اشراقی پیش از خود و ازجمله ایده علم شهودی و اشراقی او آشنایی داشت؛ اما به رغم این آشنایی و اعتقاد برخی به اشراقی بودن وی، تاثیر چندانی از مکتب اشراق در مباحث مربوط به علم و ادراک در آثارش دیده نمی­ شود. خواجه نصیرالدین علم حضوری را نپذیرفته و بر علم حصولی فاعل شناسا به غیر خود تاکید کرده است. از سوی دیگر، وی برخلاف ابن ­سینا (­۳۷۰-۴۲۸­ق­) و دیگر فیلسوفان مشائی در تبیین ابصار، نظریه خروج شعاع را مختار دانسته و همچنین ادراکات عقلی را ازطریق فرایند انطباع (نه تجرید) تلقی کرده است. در این مقاله می کوشیم با بررسی آثار متعدد منطقی و فلسفی خواجه نصیرالدین طوسی نشان دهیم وی در مباحث علم و ادراک، نه تابع دیدگاه فیلسوفان مشاء بوده و نه از سنت اشراقیون پیروی کرده؛ بلکه رویکردی نوین را درپیش گرفته است؛ از این روی، دیدگاه او را از دو جنبه می توان بررسی کرد: نخست، بعد سلبی نظر طوسی که در این بخش نشان داده می­ شود او علم حضوری را نفی می­ کند؛ دوم، بعد ایجابی که بیانگر نظریه انطباع ادراکات عقلی ازمنظر وی است.

علم حصولی, علم حضوری, تجرید, انطباع, نصیرالدین طوسی