نیره کاظمی - دانشجوی دکتری دانشگاه تربیت مدرس، تهران
رضا اکبریان - استاد دانشگاه تربیت مدرس

علم و ادراک از جمله مسائل معرفت شناسی است که همواره مورد توجه فیلسوفان بوده است. یکی از تقسیماتی که برای علم بیان شده به لحاظ داشتن و نداشتن واسطه در ادراک است. به این ترتیب که فلاسفه عمدتا علم حصولی را علم با واسطه ی صورتهای ذهنی و علم حضوری را علم بدون واسطه میدانستند. علامه طباطبایی تعریف متفاوتی از علم حصولی و علم حضوری ارائه و آنها را علم به ماهیات و علم به وجود تعریف کرد. همچنین بر آن است که علم حصولی به علم حضوری بر میگردد؛ لازمه ی این حرف آن است که همه ی علوم از سنخ علم به وجود باشند. و این با آنچه در نظر ابتدایی در مورد ادراک اشیا به نظر میرسد، ناسازگار است. این مقاله در پی آن است که چگونگی بازگشت علم حصولی به علم حضوری از نظر علامه را تبیین کند. و با دلایلی روشن میشود که دیدگاه ایشان در این موضوع، نوآورانه و تنها با مبانی خاص خودشان قابل توضیح است.علامه طباطبایی ضمن باور به سه عالم ماده، مثال و عقل و ترتب طولی و علی آنها بر یکدیگر، برای اشیا و صورتهایعلمی، وجودی در عالم مثال ثابت کرد که نسبت به شی مادی محسوس، علیت دارند و بیان میکند که در فرایند ادراک حسی، اندامهایحسی معد میشوند تا صورت مثالی انسان که امریست مجرد، صورت مثالی شی مادی که آن هم مجرد است، را در عالم مثال مشاهده و بادرک حضوری آن را بیابد و در مرحله ی بعد، از این درک حضوری مفهوم سازی در ذهن صورت گرفته و ادراک حصولی شکل میگیرد.حرکت جوهری، وجود عوالم سه گانه و ترتب علی آنها بر هم و اثبات تجرد صورتهای علمی برای تبیین این مدعا میتواند به کار رود.

علم حصولی و علم حضوری، عوالم وجود، تجرد صورتهای ادراکی، نقش اعدادی اندامهای حسی در ادراک