عباس پناهی - پژوهشکده گیلان شناسی دانشگاه گیلان
مجید کریمی - دکتری رشته ایران شناسی، دانشگاه دولتی ایروان

چکیده قرارداد مهم قارص که در تاریخ ۲۴ مهر ۱۳۰۰/ ۱۳ اکتبر ۱۹۲۱بین دولت­های وقت ترکیه، شوروی، ارمنستان، آذربایجان و گرجستان به امضا رسید، منجر به واگذاری نخجوان به جمهوری­آذربایجان شد. ارامنه تلاش­های زیادی جهت حفظ نخجوان انجام دادند، اما همه کوشش­های آنها به دلیل داشتن رقبای نیرومندی چون شوروی و ترکیه ناکام ماند. در نتیجه پیمان قارص نه تنها واحد سیاسی جدیدی را پهنه قفقاز ایجاد کرد، بلکه از منظر ژئوپلتیک نیز موجب شکل­گیری جغرافیای سیاسی جدیدی در شمال غربی ایران شد. هدف اصلی پژوهش آن است تا نشان دهد که چگونه توالی رویدادهای سال­های آغازین جنگ جهانی در شکل­گیری واحد سیاسی نخجوان تاثیر گذاشته است. روش پژوهش در این تحقیق مبتنی بر روش تاریخی و به شیوه توصیفی تحلیلی بر پایه یافته­ها و داده­های کتابخانه­ای است. براساس موضوع پژوهش، این پرسش مطرح می­شود؛ جنگ ­جهانی ­اول چه تاثیری بر تحولات سیاسی نخجوان از قرارداد باتوم تا قرارداد قارص داشت؟ یافته­های پژوهش نشان می دهد منافع مشترک دولت نوپای شوروی و ترکیه باوجوداین که هر دو کشور در ضعف سیاسی و نظامی ناشی از پیامدهای جنگ جهانی اول بودند، اما برای نفوذ در قفقاز جنوبی با واگذاری نخجوان به جمهوری آذربایجان زمینه­های نفوذ بعدی را برای خود فراهم کردند.

ایران, ارمنستان, نخجوان, ترکیه, جمهوری آذربایجان, جنگ جهانی اول, قرارداد قارص