محمدامیر شیخ نوری - استاد دانشگاه الزهراء
شیدا صابری - دانش پژوه دکترای دانشگاه الزهراء

تاریخ معاصر ایران از نگاه سیاسی در بردارنده گفتمان های بسیاری است. گفتمان های متعارضی که پیامد نوعی شناخت نسبت به شرایط جامعه بوده است. در این راستا، جنبش های سیاسی و اجتماعی، مهم ترین نمونه چنین گفتمان هایی به شمار می روند. جنبش ملی شدن نفت در تاریخ ایران، از جمله جنبش های اجتماعی است که با رویکرد و گفتمان ضد استعماری و ضد قدرت شکل گرفت. این جنبش، در ابتدای امر، نگاهی توسعه گرا به سیاست داشت و از این رو، خواهان انتخابات آزاد و حل مساله نفت به نفع مردم بود و لذا، توانست طبقات بسیاری را در کنار یک دیگر قرار دهد. بررسی خاستگاه اجتماعی و نقش سیاسی این طبقات در جنبش ملی شدن صنعت نفت، سوال اصلی این مقاله است. احتمالا هریک از طبقات اجتماعی براساس خاستگاه اجتماعی و با توجه به طبقه اجتماعی خود؛ اشراف، متوسط سنتی و متوسط جدید، در پیشبرد اهداف نهضت ملی شدن صنعت نفت نقش داشتند. روش تحقیق، توصیفی و تحلیلی است و هدف، شناساندن دلیل شکست یک جنبش و ممانعت از تکرار تاریخی آن است. اثبات هماوردی قدرت اجتماعی در غلبه بر استعمار و اثبات همراهی مردم در افزایش قدرت سیاسی از یافته های مقاله حاضر است.

طبقات اجتماعی, جبهه ملی, مصدق, استعمار انگلیس, ملی شدن نفت