منزلت عقل در تفکر و فهم شیعی از اسلام

عقل هم در ساختن خشت خشت «بنای معرفت» و هم در کسب «معرفت دینی» نفش بی­بدیل در تاریخ تفکر شیعی داشته و دارد؛ زیرا بدون عقل و دخالت عقل در ساختن سازه­های معرفتی، ما کمتر قضیه­­ی یقینی و معرفت­زا خواهیم داشت. عقل است که بواسطه او سنگ­بنای معرفت ریخته می­شود و سازه­های معرفتی شکل می­گیرد. در فهم معرفت­های دینی نیز این عقل است که در کنار کتاب و سنت، اجماع و شهود نقش بنیادین را ایفا می­کند. به همین دلیل جریان­های علمی در عالم شیعی بیشتر عقلگراست. اندیشه­های فلسفی، کلامی، تفسیری، فقهی و اصولی که در بستر فکری و فرهنگی شیعی شکل گرفته اند به استثنای اخباریگری و مکتب تفکیک، عقل­گرایی اعتدالی بدنه اصلی این اندیشه هاست؛ لذا اکثر باورهای اعتقادی، ارزش­های اخلاقی و احکام عملی در قرایت شیعی ببیشتر معقول و عقلانی اند. هرچند در بدوی تاریخ اسلام، عقل به دلیل حضور معصومینD مورد اهتمام نبود و تاملات عقلی به جد گرفته نمی­شد؛ چون معصومینD تجسم«حقیقت» بودند؛ اما با غیبت معصومینD نیازمندی به عقل و تاملات عقلی در کنار «نص» شدت پیدا کرد و اکنون می­توان گفت عقل گرایی اعتدالی مشخصه برجسته تشیع در تاریخ اسلام است.