قاسم ابراهیمی پور
حمید پارسانیا

عقب ماندگی جهان اسلام و راه رهایی از آن، ذهن بسیاری از اندیشمندان جهان اسلام را خود مشغول نموده است. محمد عابد الجابری، متفکر معاصر مراکشی، در تبیین عقب ماندگی جهان عرب، علوم را در سه دسته بیانی، عرفانی و برهانی قرار می دهد و نزاع میان نظام های معرفتی مذکور تحت تاثیر عوامل سیاسی را موجب مغلوب شدن برهان، سیطره عقل مستقیل و عقب ماندگی جهان عرب می داند. در این مقاله برآنیم تا نظریه او در خصوص رابطه عرفان و توسعه را نقد و بررسی نماییم. وی عرفان را وارداتی، معطوف به آخرت و دنیاگریز شمرده و معتقد است که رویکرد عرفانی، زمان، حقیقت و اختیار انسان را نفی می کند و با اتخاذ روش مماثلت، قادر نیست به اسباب و علل پدیده ها توجه نموده و توسعه و پیشرفت را به دنبال داشته باشد و حال این که نه عرفان وارداتی و نه دنیاگریز است.

عرفان, توسعه, عقب ماندگی, پیشرفت, جابری