الهام ضابطیان - دکتری شهرسازی، پژوهشکده نظر، تهران و پژوهشگر مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، تهران، ایران
رضا خیرالدین - دانشیار، گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران

وجود حس مکان در یک فضای شهری یکی از پیش­شرط­های پایداری آن است. تاکنون نمونه مطالعات صورت گرفته در زمینه حس مکان در فضای شهری، به­صورت کلی و کیفی بوده و بین سطوح مختلف حس مکان با شاخص­های سنجش متفاوت، تمایزی قائل نشده­اند. حتی مطالعات نظریه سطح­بندی هفتگانه شامای نیز به­صورت کیفی بوده و شاخص­های مربوط­ به هر سطح را مشخص نکرده است. لذا نحوه سنجش سطوح حس مکان بدعت اصلی این مقاله به­شمار می­رود. در این پژوهش سعی شده است به­عنوان مدخلی برای ورود به این موضوع، به­صورت روشمند به سنجش سطوح حس مکان در یک فضای شهری پرداخته شود. بسط مفهوم حس مکان در فضاهای شهری و مفهوم­سازی آن در­قالب یک مدل تجربی سنجش حس مکان و سنجش سطوح مختلف آن بر­پایه نظریه حس مکان شامای، ­از اهداف کلیدی این پژوهش هستند. پرسش اصلی پژوهش عبارتست­از: «فعالیت­ها چه تاثیری بر حس مکان افراد در فضاهای عمومی شهری دارند؟ »روش تحقیق نیز در­ابتدا شامل مطالعات اسنادی بوده که نتایج آن در­قالب جدولی تفصیلی آورده شده­است. سپس مدل تجربی پژوهش با روش مفهوم­سازی استخراج گردیده و با ­روش دلفی و به کمک مشورت خبرگان، تدقیق شده­است. در ­مرحله بعد با­ استفاده­از روش استقرایی و قیاسی و مطالعات پیمایشی در دو فضای شهری منتخب در تهران (میدان امام­حسین و امام­خمینی)، پرسشنامه­ای متناظر ­­با هر­یک از بخش­های مدل تجربی مذکور، تنظیم شده و بین ۴۰۰ نفر از شهروندان حاضر در دو فضای نمونه تکمیل و به­کمک نرم­افزار SPSS تحلیل شده­است. سطح­بندی حس مکان با­استفاده از آزمون آماری بتا صورت گرفته است. همچنین از ­طریق آزمون همبستگی مشخص شده که با افزایش جاذبه و به­ویژه تنوع فعالیت­ها و همچنین حرکت از فعالیت­های اجباری به انتخابی و به­ویژه اجتماعی، میزان حس مکان افزایش می­یابد. در ­نهایت راهبردهایی در­جهت ارتقای میزان حس مکان در فضاهای شهری بر­اساس نتایج مباحث مذکور، ارائه شده­است.

حس مکان, حس تعلق مکان, حس دلبستگی مکان, فضای شهری