وحید مبارک - عضو هیئتعلمی دانشگاه رازی

مرثیه اندوه و زاری بر گذشته و درگذشته و ذکر نیکیها و خوبیهای آنهاست. مراثی مذهبی برای ائمه اطهار با مرثیه بر امیرالمومنین علی (ع) و ذکر مناقب او آغاز شده است. مقتل در ادب عربی پیشتر از ادب فارسی رواج یافته و مقتل ابی مخنف را برخی نخستین مقتل در این زمینه دانستهاند. در ادب فارسی، برخی قوامی رازی را نخستین مرثیه سرای امام حسین (ع) دانسته اند. اما یافته شدن قصیدهای از کسایی او را نخستین مرثیه سرای خاندان عصمت و طهارت قرارداده است. بررسی توصیفی-تحلیلی اشعار این دو شاعر نشان میدهد که شعر قوامی ازلحاظ موضوعی بر محور عاطفه و پیوندهای خانوادگی و دلدادگی مذهبی میچرخد که با نخستین قصاید عربی در مورد خاندان پیامبر همسویی نشان میدهد که بیشتر بر محور بیان تشنگی، شهادت و بر خاک افتادن خاندان عصمت و طهارت و بهترین مردمان، مظلومیت خاندان نبوی و بیاحترامی به اسرا و کشته شدگان و شهدای کربلا میچرخد؛ ولی شعر کسایی، افزون بر جنبه های عاطفی بر نکته های اجتماعی و سیاسی همچون بر راس بودن کهتران و کشته شدن مهتران، حماقت یزید، بیشرمی شمر، نامردمی و بلاهت آل زیاد و مروان و ...نیز تاکید دارد و همچون اشعار متاخرتر عربی است که امویان را غاصب حکومت خاندان پیامبر معرفی میکنند. تفاوت کسایی و قوامی میتواند ناشی از اشتغال کسایی به علوم و اشتغال قوامی به نانوایی بوده باشد اما صراحت گفتار و پندهای دشواری که قوامی در قصایدش آورده است او را شاعری درآمیخته با مردم و مکتبی نشان میدهد. روزگار کسایی، ایام رونق مقتل و مقتل نویسی است ولی در عهد قوامی از رونق آن کاسته شده است.

مقتل، مرثیه امام حسین (ع)، کسایی، قوامی رازی.