خیالی نگاران عاشورا

عاشورا باقدرت گرفتن حاکمان شیعی مجال ظهور و بروز یافت و ابزار و ظرفیتهای موجود ازجمله هنر در خدمت تبلیغ و ترویج آن قرار گرفت. اگرچه هنر گفتاری سابقه ای طولانی داشت؛ اما هنر تصویری مرتبط با واقعه عاشورا، در بطن حاکمیت شیعه، طی حدود یازده قرن تکوین تدریجی آداب سوگواری عاشورا، در قرن چهاردهم هجری قمری در قالب نقاشی، نمود عینی یافت. هنرمندان عام و مکتب ندیده با ارائه هنر خود در میان توده مردم و محل اجتماع آنها همچون قهوه خانه به نام هنرمندان قهوه خانه ای شهرت یافتند؛ که به خاطر ویژگیهای منحصربه فرد، ازجمله به کارگیری قوه خیال، به خیالی نگاری نیز شناخته میشوند. در این مختصر، پس از شناخت اجمالی تاریخچه تشیع، به زمینه های پیدایش هنر عاشورایی پرداخته و ضمن معرفی نقاشی خیالی نگاری قهوه خانه ای، به پاره ای از ویژگیهای تبلیغ و تکریم جلوه های عاشورا در صورت و معنا اشاره شده است. برای این منظور با شیوه توصیفی تحلیلی و استفاده از مدارک اسنادی، کتابخانه ای و اینترنتی به این سوال پاسخ داده شد که؛اولا: آیا هنرمند، واقعه عاشورا را در قالبی صوری، روایتگری و تاریخ نگاری آیینی کرده یا به مضامین هم توجه داشته است و ثانیا: هنر او تنها نقش و طرحی از واقعه است یا علاوه بر نقاشی به عنوان رسانه در مخاطب اثر ارزشی دارد. نتیجه پرسشها نشان داد که؛ نقاش قهوه خانه ای اعتقادات خود را با قوه خیال، با استفاده از فرم و قالب، مفاهیم ومحتوا را در خدمت عقاید عاشورایی خود قرار داده تا قشر عام جامعه با هر سطح سواد، بتوانند با دیدن تقابل حق و باطل و خیر و شر، پیام نقاش را که همراه نوعی جانبداری از حق و نیروهای خیر است، دریافت کنند.

Keywords:

عاشورا , نقاشی , خیالی نگاری , قهوه خانه , شیعه , قاجار