فرزانه نجفی - استادیار رشته ارتباط تصویری، گروه معماری، دانشکده فنی و مهندسی گرگان، دانشگاه گلستان، گرگان

هنر معاصر با همه ناشناخته هایش در پی بیان مفاهیمی فراتر از قراردادهای مرزهای هنرهای سنتی یا هنرهایی است که ریشه های کهن در فرهنگ جوامع مختلف دارند. در هنر معاصر ایران، نمادهای موجود در نقاشیهای قهوه خانه ای و داستانهایی که توسط نقالان از وقایع عاشورا برای فرهنگ عامه بیان شده است از قالب نمایش در قهوه خانه ها و یا تکایا و حسینیه ها خارج شده است و با وفاداری به همان مفاهیم کهن فرهنگی و مذهبی، در غالب هنرهایی چون هنر مفهومی و هنر محیطی پا به عرصه ظهور گذاشته است. پژوهش پیش رو در پی پاسخ دادن به این سوالات است که میان المان دست در بین نمادهای عاشورایی و هنر محیطی ایران چه ارتباطی وجود دارد؟ همچنین، پیشینه استفاده از المانهای عاشورا در حیطه هنر محیطی ایران مربوط به چه زمانی است؟ پژوهش پیش رو به شیوه توصیفی و تحلیلی و به صورت کیفی و بر اساس داده های کتابخانه ای انجام شده است. تمرکز پژوهش حاضر بر برخی تصاویر منتخب موجود از جشنواره هنر محیطی ایران در جزیره هرمز سال "۱۳۸۵" و نیز دو نمونه از تصاویر دست حکاکی شده توسط احمد نادعلیان در قیاس با نقش دست با پنجه باز در مراسم عاشورا انجام شده است. نه تنها در آثار نادعلیان استفاده از برخی المانهای مذهبی و فرهنگی مانند استفاده از نقش دست بارها تکرار شده است، بلکه استفاده از فرم دست با پنجه باز، همچنان که در دوران پیش ازتاریخ در سکونتگاه های انسانی اجرا شده است و سپس استفاده از این فرم نمادین دست با مفهوم و رویکردی متفاوت در المانهای عاشورا مشاهده میشود، در عرصه هنر محیطی ایران نیز در جشنواره هنر محیطی در سال ۱۳۸۵ در جزیره هرمز با استفاده از خاک قرمز موجود در منطقه اجرا شده است.

المانهای عاشورا، خاک سرخ، نماد دست، هنر محیطی، ایران.