شعله باقرپرمهر - استادیار گروه اقتصاد، دانشگاه خاتم
سیدهادی موسوی نیک - عضو هیئت علمی مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی
الهام خیراندیش - دکتری اقتصاد موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی

اثرپذیری کسری تراز تجاری غیرنفتی ایران از نوسانات نرخ ارز همواره یکی از موضوعات مورد مجادله در حوزه سیاستگذاری و محافل علمی بوده است. سیستم ارزی مدیریت شده کشور و نقش پررنگ دولت در عرضه و تقاضای ارز به واسطه درآمدهای نفتی باعث شده بازار ارز هیچگاه مجال بروز نرخ ارز منعکس کننده نیروهای بازار را نیابد. در چنین شرایطی همواره این سوال مطرح بوده است که آیا افزایش نرخ ارز در ایران به واسطه ارزانتر شدن قیمت کالاهای صادراتی و گرانتر شدن کالاهای وارداتی منجر به بهبود وضعیت تراز تجاری خواهد شد و یا آنکه موانعی برای تحقق این اثرپذیری وجود دارد. یکی از این موانع میتواند ساختار تجاری و صنعتی کشور از منظر نوع کالاهای مورد مبادله ایران با سایر کشورها و نیز وابستگی صنایع تولیدی کشور به واردات باشد.در همین راستا، رابطه میان نرخ ارز و تراز تجاری در اقتصاد ایران با در نظر گرفتن نقش شاخص وابستگی صادرات به واردات در قالب مدل رگرسیون آستانه ای گسسته برای دوره زمانی ۱۳۸۰:۱ تا ۱۳۹۸:۴ مورد بررسی قرار گرفت. نتایج مدل نشان داد شکست ساختاری در تعامل نرخ ارز حقیقی و تراز تجاری رخ داده است و میزان اثرگذاری نرخ ارز قبل از نقطه شکست مثبت و معنادار و این میزان اثرگذاری بعد از شکست بدون معنا است. برطبق مبانی نظری نیز انتظار بر آن است که با افزایش واردات بری صادرات، افزایش نرخ ارز به واسطه افزایش هزینه تولید کالای صادراتی، لزوما منجر به بهبود وضعیت صاردات نشود.

نرخ ارز حقیقی، تراز تجاری، شاخص وابستگی صادرات به واردات، مدل رگرسیون آستانه ای گسسته