تحلیل شخصیت های تمثیلی شاهنامه از منظر گفتمان انسان شناسانه فردوسی

شاهنامه فردوسی در نگاه اول شاید به قول محمود حدیث رستم و داستان همآوردی­ها باشد اما اندکی آشنایی با بیان تمثیلی اسطوره­ای و گفتمانی که فردوسی در آن، شاهنامه را سروده، باعث پرسش­هایی می­شود: فردوسی از بیان تمثیلی در شاهنامه چگونه و چرا استفاده می­کند؟ و آیا رستم به صورت تمثیلی از منظر گفتمان انسان­شناسی فردوسی می­تواند نمونه­ی اعلای یک هویت انسانی باشد که در روح جمعی و توانش فرهنگی جامعه ایران تاثیر داشته است ؟ یا این هویت انسانی به صورت تمثیل­های متنوع در مجموعه­ای از شخصیت­های شاهنامه نمود یافته است؟ این پژوهش با هدف پاسخ به این سوالات و فهم آنچه فردوسی رمز و معنای(تمثیل) شاهنامه گفته، انجام شد. شناخت معماری تمثیل­های فردوسی که نشان­دهنده ذهن و زبان اوست، ضروری می­نماید. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و منابع کتابخانهای، در چارچوب نظریه تحلیل گفتمان انجام شد و یافته­ها نشان داد که فردوسی با بیانی تمثیلی جهان­بینی و اندیشه انسان شناسانه خود را به نصویر کشیده است. تمثیل­های شاهنامه هویت انسان ایرانی اسلامی را بیان کرده است، فردوسی در پردازش شخصیت­های داستان­های شاهنامه آگاهانه دو نوع شخصیت خیر و شر را مبتنی با گفتمان­های دوره معرفی می­کند. هر یک از شخصیت­ها می­توانند به صورت تمثیلی نموداری از چهره­­های منفی و مثبتی باشند که به سبب جهان بینی طبقاتی و روابط قدرت حاکم پدیدار شده­اند. رستم و افراسیاب کلان­تمثیل دو گروه از شخصیت­های خوب و بد در گفتمان فردوسی هستند که زوایای دیگر آن در  شخصیت هایی مانند ضحاک ماردوش، سیاوش، گردآفرید، سودابه، پیران­ویسه و... نمودار می­شود. تمثل نه تنها به متن شاهنامه مفهومی چندلایه و گسترده می­بخشد بلکه آن را به متنی نشانه­ای نمادین بدل می­کند.

Keywords:

فردوسی , شاهنامه , تمثیل , تحلیل گفتمان , انسان شناسی