ادله و براهین اثبات عالم عقل در فلسفه صدرایی

بحث از اثبات عالم عقل و در پی آن کیفیت صدور عالم کون و فساد از حقیقت هستی و نحوه ی چینش عوالم وجود، از جمله مسائل مهم در مباحث هستی شناسانه ی فلسفه ی اسلامی است. اثبات عقول یکی از مهم ترین و دشوارترین مباحث حکمی و فلسفی است که تمام مکاتب فلسفی به آن پرداخته اند. با اثبات چنین عالمی می توان نحوه ی صدور کثرت از وحدت و نیز چگونگی تدبیر نظام عالم را تبیین کرد. هر یک از مکاتب فلسفی اسلامی (مشاء، اشراق، حکمت متعالیه) به صورت مستقل و مبسوط به اثبات عالم عقول مجرده پرداخته اند. مهم ترین دلیلی که در اثبات این امر مورد استناد همه ی حکمای الهی قرار گرفته قاعده ی «الواحد» است؛ بر اساس مفاد این قاعده اگر علتی به تمام معنا و از جمیع جهات واحد باشد، به نحوی که در آن هیچ جهت کثرتی فرض یا لحاظ نشود، معلول و اثری که بی واسطه از آن صادر می شود، ضرورتا واحد است؛ زیرا صدور بیش از یک معلول در عرض هم از علت واحد، موجب تکثر و ترکیب در ذات علت است. صدرالمتالهین نیز به این مسئله نگاه ویژه ای دارد و در آثار خویش به اثبات آن می پردازد. ایشان در کتاب اسفار ادله و براهین یادشده را در دو مکتب پیشین نظیر قاعده الواحد و امکان اشرف تحلیل و بررسی کرده، به یازده روش عقل را اثبات می کند که می توان به اثبات با روش «مسلک تمام و مقابله» و اثبات از طریق «ثبوت خزینه برای معقولات» و نیز اثبات از طریق «شوق اشیاء به تحصیل کمالات» اشاره کرد. وی همچنین در کتاب شواهد الربوبیه بعداز بیان سه روش اثبات عقول و مثل افلاطونی، نظریه ی خود را درباره ی صدور کثرت از وحدت بر اساس مبانی حکمی خویش بیان می کند.

Keywords:

عالم عقل , مثل , قاعده الواحد , قاعده امکان اشرف