امین نامداری - Dryland Agricultural Research Institute, Kohgiloyeh and Boyerahmad Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Gachsaran, Iran
پیام پزشکپور - Lorestan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Khorramabad, Iran
اصغر مهربان - Ardabil Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Moghan, Iran
امیر میرزایی - Ilam Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Ilam, Iran
بهروز واعظی - Dryland Agricultural Research Institute, Kohgiloyeh and Boyerahmad Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Gachsaran, Iran

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: شناسایی ژنوتیپ­ هایی با عملکرد بالا و سازگاری به دامنه گسترده­ای از محیط­ها یکی از هدف­های عمده در برنامه­ های به نژادی گیاهان زراعی می باشد. مواد و روش ­ها: به­منظور ارزیابی پایداری عملکرد ژنوتیپ­ های پیشرفته عدس، ۱۴ ژنوتیپ برگزیده از آزمایش های گذشته به همراه دو رقم شاهد گچساران و سپهر، در چهار منطقه گچساران، خرم آباد، مغان و ایلام، طی دو سال زراعی ۹۸-۹۷ و ۹۹-۹۸، مورد ارزیابی قرار گرفتند. به منظور ارزیابی پایداری عملکرد ژنوتیپ ها و برهمکنش ژنوتیپ در محیط، از مدل اثرهای اصلی افزایشی و اثرهای متقابل ضرب پذیر (AMMI) استفاده شد. یافته ­ها: نتایج تجزیه واریانس AMMI، برهمکنش ژنوتیپ و محیط را بسیار معنی دار نشان داد. تجزیه برهمکنش ژنوتیپ- محیط به مولفه های اصلی نشان داد که مولفه های اول و دوم نزدیک به ۷۰ درصد (به ترتیب ۴۲/۷ و ۲۷ درصد) برهمکنش ژنوتیپ- محیط را توجیه می کنند. محاسبه آماره پایداری AMMI (ASV) نشان داد که از بین ژنوتیپ های آزمایشی، ژنوتیپ های ۹، ۸، ۱ و ۱۲ کمترین مقدار  ASVو بالاترین پایداری را دارند. در میان این ژنوتیپ ها، تنها ژنوتیپ ۹، واجد عملکردی بالاتر از شاهد برتر (رقم سپهر) بود. تحلیل بای پلات های AMMI ۱ و AMMI ۲ نشان داد که ژنوتیپ های ۹ و ۱۰، ژنوتیپ هایی با عملکرد بالاتر از میانگین و پایداری مطلوب، می­باشند، در حالی­که ژنوتیپ های ۱۱ و ۵ ناپایدارترین ژنوتیپ ها از حیث عملکرد دانه هستند. ژنوتیپ ۱۱ با عملکرد بالا، فاقد سازگاری عمومی بوده و سازگاری خصوصی به محیط ۱ و تا حدی ۲ نشان داد که به منطقه گچساران مربوط می شوند و ژنوتیپ ۵ سازگاری خصوصی به منطقه خرم آباد نشان داد. ژنوتیپ های ۱۲ و ۸ با وجود پایداری مناسب، عملکردی کمتر از میانگین نشان دادند. بر پایه نمودار بای پلات دو مولفه اول، محیط های ۸ و ۷ (ایلام) در کنار ۲ و ۴ بیشترین سهم را در برهمکنش ژنوتیپ- محیط داشتند. نتیجه گیری: در مجموع ژنوتیپ ­های ۹ و ۱۰ با عملکرد بالا و پایداری مناسب، واجد سازگاری عمومی به محیط های آزمایشی بودند.  

Biplot, GE interaction, General adaptation, Private adaptation,  بای پلات, برهمکنش ژنوتیپ و محیط, سازگاری خصوصی, سازگاری عمومی