پویا آروین - استادیار، گروه کشاورزی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
رعنا فیروزه - دکتری،گروه زیست شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

اتنوبوتانی یا قوم گیاه شناسی، دانشی مبنی بر مستندسازی اطلاعات غیرمکتوب سنتی به منظور بهره برداری بهینه از منابع و حفاظت موثر از تنوع زیستی و اطلاعات فرهنگی می باشد. با توجه به تنوع پوشش گیاهی و تجربیات کهن استفاده های دارویی آن در استان خراسان شمالی، در سال ۱۳۹۹ مطالعه ای جهت اتنوبوتانی گیاهان دارویی منطقه مانه و سملقان انجام گرفت. اطلاعات مربوط به جنبه­های مختلف گیاهان از قبیل خواص دارویی و مصارف سنتی، نحوه استفاده و زمان جمع­آوری نمونه های گیاهی از افراد بومی منطقه، با تهیه پرسشنامه و در قالب مصاحبه حضوری و مشاهده مشارکتی گردآوری شد. نتایج پژوهش حاضر نشان داد، از تعداد ۱۰۶ گونه گیاه دارویی، ۱۸ گونه به تیره نعنائیان (Lamiaceae) تعلق داشته و پس از آن تیره های آفتابگردان (Asteraceae) با ۱۷ گونه و تیره چتریان (Apiaceae) با ۱۲ گونه در رتبه های بعدی قرار گرفتند. گونه دارویی شیرین بیان[۱] با ۳۸۵ گزارش جهت رفع مشکلات گوارشی و تنفسی، گیاه کاسنی[۲] با ۳۶۶ گزارش به منظور درمان بیماری­های گوارشی و پوستی و گیاه پنیرک[۳] با ۳۵۸ گزارش با هدف درمان بیماری­های عمومی و تنفسی به ترتیب بالاترین میزان شاخص گزارش استفاده (UR[۴]) را نشان دادند. همچنین گیاه شیرین بیان با ۹۸/۰، کاسنی با ۹۵/۰ و آویشن با ۹۳/۰ به ترتیب بیشترین میزان شاخص فراوانی نسبی ثبت (RFC[۵]) را نیز به خود اختصاص دادند. ازنظر فرم زیستی ۴۸ گونه همی کریپتوفیت، ۲۱ گونه فانروفیت، ۱۷ گونه تروفیت، ۱۲ گونه کامفیت و ۸ گونه ژئوفیت در منطقه شناسایی شد. یافته­های این تحقیق نشان می­دهد که اطلاعات اتنوبوتانیکی مردم این منطقه می­تواند زمینه مناسبی برای شناسایی اثرات درمانی جدید گیاهان، استفاده بهتر از گیاهان دارویی و فرآورده­های آن­ها را فراهم آورد.  

اتنوبوتانی, گزارش استفاده (UR), شاخص فراوانی نسبی ثبت (RFC), شاخص اجماع مطلعین (ICF), خراسان شمالی