شهریور روستایی - دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
عادل شری زاده - کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

امروزه مسکن به عنوان یکی از مهم ترین نیازهای بشری، نقش ویژه ای در بهبود کیفیت زندگی و رفاه شهروندان ایفا می کند. رشد شتابان شهرنشینی، فقدان منابع کافی، ضعف مدیریت و عدم وجود برنامه ریزی جامع مسکن در کشورهای در حال توسعه، دسترسی گروه های کم درآمد به مسکن مناسب را به یک معضل جدی تبدیل کرده است. در این راستا، برنامه ریزی با رویکرد آینده نگاری می تواند باعث ایجاد روندی مثبت در وضعیت آینده برنامه ریزی مسکن اقشار کم درآمد شده و  از بروز و تحقق آینده نامطلوب جلوگیری کند. پژوهش حاضر قصد دارد با بهره گیری از اصول پارادایم هنجاری و رویکرد آینده ­پژوهی به بحث و بررسی در ارتباط با وضعیت آینده برنامه ریزی مسکن اقشار کم درآمد کلان شهر تبریز بپردازد. به لحاظ هدف، این پژوهش کاربردی – توسعه ای بوده و از نظر ماهیت نیز توصیفی – تحلیلی می باشد. برای نگارش مبانی نظری از روش کتابخانه ای استفاده شده و برای جمع آوری داده ها نیز تکنیک دلفی به کار گرفته شده است. هدف این پژوهش، شناسایی سناریوهای محتمل، ممکن و در نهایت سناریوهای مطلوب برای وضعیت آینده سیستم است. بر این اساس، تعداد ۱۳ عامل کلیدی تاثیرگذار بر وضعیت آینده سیستم از مجموع ۵۹ عامل اولیه موثر به روش تحلیل تاثیرات متقاطع و با استفاده از نرم افزار MICMAC استخراج شدند. در ادامه برای شناسایی سناریوهای مطلوب، تعداد ۵۱ وضعیت محتمل برای عوامل کلیدی طراحی شد و با تشکیل ماتریس ۵۱×۵۱ میزان تاثیرات وقوع هر یک از وضعیت ها بر وقوع یا عدم وقوع وضعیت های دیگر توسط متخصصین سنجیده شد، سپس با استفاده از نرم افزار SCENARIOWIZARD ۳ سناریوی قوی، ۱۲ سناریوی باورکردنی و ۲۷۰ سناریوی ضعیف استخراج شدند که در این پژوهش سناریوهای باورکردنی مورد بررسی قرار گرفتند. نتیجه اصلی تحقیق حاکی از آن است که ۱۳ عامل کلیدی بازیگران اصلی و موثر بر وضعیت آینده برنامه ریزی مسکن اقشار کم درآمد کلان شهر تبریز هستند که نقش کلیدی در بهبود وضعیت آینده برنامه ریزی مسکن اقشار کم درآمد کلان شهر تبریز ایفا می کنند، همچنین تحلیل سناریوهای محتمل و باورکردنی هر چند حرکت به سمت شرایط مطلوب در روند آینده سیستم را نشان می دهند، لیکن وقوع شرایط نامطلوب و بحرانی را برای وضعیت آینده سیستم دور از انتظار نمی دانند.

آینده نگاری, برنامه ریزی مسکن, اقشار کم درآمد, سناریونویسی, تبریز