مرتضی حاجی مزدارانی - استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور ورامین، تهران، ایران
مریم قدمی - کارشناسی ارشد، زبان و ادبیات فارسی ، دانشگاه پیام نور مرکز لواسانات، تهران، ایران
حسین یزدانی احمدآبادی - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور تهران جنوب، تهران، ایران

در این پژوهش به بررسی تطبیقی مولفه های ادب تعلیمی در اشعار کلیم کاشانی و محتشم کاشانی پرداخته ایم. روش پژوهش، کتابخانه ای و مبتنی برسندپژوهی بوده و نوع آن، تحلیلی- توصیفی است. پس از بررسی برخی از مهمترین مولفه های ادبیات تعلیمی و سجایای اخلاقی در اشعار این دو شاعر، این نتیجه حاصل شد که از لحاظ بسامد، تعداد اشعاری که متضمن مفاهیم اخلاقی و تعلیمی باشد، در اشعار کلیم کاشانی بیشتر ازاشعارمحتشم است. کلیمکاشانی هم در غزلیات و هم در قصاید خویش به موضوعات تعلیمی نظر داشته اما محتشم تنها در قصاید خویش و آن هم به صورت محدود به تعالیم اخلاقیاشاراتی داشته است. نکته ای که در اشعار محتشم کاشانی ازحیث تعالیم اخلاقی دیده می شود، توجه او به شرایط و شیوه های پندگویی وپندپذیری است کهدراشعار کلیم این موضوع مغفول بوده است.به این توضیح که محتشم در برخی اشعارش به شرایط بیان پندونحوه ی تعلیم مسائل اخلاقی اشاره کرده وروشی به دورازافراط و تفریط را در پندآموزی توصیه کرده است.درمجموع،بسامد مضامین اخلاقی دراشعارکلیم کاشانی بیشترازاشعار محتشم است و امتیازمحتشم، توجه به شیوه های بیان پند است که دراشعار کلیم این موضوع دیده نمی شود. مهمترین مضامین اخلاقی به کاررفته دراشعارکلیم،مضامینی همچونتوصیه به تواضع و فروتنی، آزادگی، قناعت، صداقت و راستی،خاموشی و سکوت، غرور و تکبر، بلند همتی، دوری کردن از حسد و کینه، دوری از هوی وهوس، استغنا و پرهیز ازحرص و آز، داشتن بصیرت و عبرت از دنیا و مرگ و فنا است. مهمترین مضامین اخلاقی اشعارمحتشم نیزعبارت است از:عدم افراطدرپند و اندرز،صبر و پایداری، قناعت پیشگی و خرسندی، ناپایداری دنیا و تعلقات آن، بخشش بدون منت، مصاحبت با دوستان راستین، پرهیز از سستی وعافیت طلبی، توصیه به توبه و امیدواری به پذیرش آن و مضامینی از این قبیل است.

ادبیات تعلیمی، محتشم کاشانی، کلیم کاشانی، پند و اندرز، تواضع و فروتنی