نگین امیری - وزارت راه و شهرسازی
محمدسعید ایزدی - دانشگاه بوعلی سینا همدان
سید محمد رضازاده - وزارت راه و شهرسازی

چکیده مبسوطپیشینه و هدف: در سال­های اخیر توجه به سکونتگاه ­های غیر رسمی و معکوس کردن چرخه زوالی آنها، به موضوعی جدی و محوری تبدیل شده و سازمان­ ها و جوامع علمی را به تکاپو در راستای بازآفرینی و ساماندهی این بافت ­های شهری واداشته است. در رویکرد حاضر ارتقاء پایداری فضاهای عمومی از جایگاه ویژه­ای برخوردار است چرا که تنزل شاخص ­های کیفیت فضاهای عمومی یکی از بزرگترین معضلاتی است که بافت­ های مذکور با آن دست به گریبان هستند. این پژوهش با هدف ارزیابی ارتباط برنامه بهبود شاخص ­های پایداری فضاهای عمومی در سکونتگاه غیر رسمی، با برنامه بازآفرینی محله در زمینه فضاهای باز عمومی آنها و پایداری محیطی، مدلی نظری متشکل از شاخص ­ها و معیارهایی جهت دستیابی به فضاهای باز عمومی با کیفیت در  محدوده محله مورد مطالعه ارائه داده است.مواد و روش ها: پژوهش حاضر از نوع پیمایشی از نوع توصیفی-تحلیلی است. در بخش نخست، با استفاده از روش کتابخانه­ای، مطالعه اسناد و مبانی نظری، به کند و کاو و شناسایی شاخص­های کیفیت محیط و سپس استخراج الگوهای رفتاری مطلوب در فضاهای باز عمومی اقدام شد. شیوه ارزش گذاری سوالات پرسشنامه مبتنی برروش طیف ۵ گزینه­ای لیکرت طراحی و براساس فرمول کوکران ۳۶۸ نفر از جمعیت ۹۰۱۲ نفری محله به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند که ۶۰ درصد از پاسخگویان را گروه مردان و ما بقی گروه زنان هستند. نتایج حاکی از وجود رابطه معناداری بین معیارها و شاخص­های واقع در مدل سنجش فضاهای باز عمومی با متغیرهای وابسته پایداری محیطی است.یافته ­ها و بحث: فضاهای باز عمومی در محلات ناکارآمد غیر رسمی این شانس را به مردم می­ دهند که در اوج تنش ­ها و تنگناهای محیط زندگی با گروه­های دیگر معاشرت کنند و به شهر پیوند بخورند. این بررسی نشان داد که شاخص­های «راحتی، آسایش و قابلیت اجتماع پذیری»، «قابلیت دسترسی درونی و بیرونی فضاها»، «زیبایی و منظر فضاها» و «قابلیت انجام فعالیت­ها» مواردی هستند که باید نقطه تمرکز برنامه­های پایداری فضاهای عمومی سکونتگاه­های غیر رسمی و محلات کم درآمد شهری را به خود اختصاص دهند. همچنین نتایج نشان داد که در نمونه ­های تحقیق، افزایش قابلیت انجام فعالیت ­ها، میزان دسترسی ­های درونی و بیرونی فضاها، توانایی اجتماع پذیری فضاها و در نهایت ارتقاء زیبایی و کیفیت منظر فضاهای باز عمومی محله حصار بالا، به ترتیب اولویت­های ساماندهی فضاهای باز عمومی محله از منظر ساکنان آن است. لذا توجه به تامین کیفیت ­های برتر فضاهای عمومی مبتنی بر نیاز سنجی و ترجیحات کاربران فضا  امر مهمی است که متخصصان  نباید از آن غافل شوند.نتیجه ­گیری: نتایج بررسی­ های آماری بیانگر این است که فضاهای باز عمومی محله مورد نظر از سطح پایین کیفیت محیطی رنج می ­برند و با تحلیل­های آماری نظرات ساکنین محله، سطح پایداری کاربری و فعالیت، دسترسی، راحتی و اجتماع پذیری و در نهایت منظر فضاهای باز عمومی، به ترتیب اولویت­ های در دستور کار مدیریت شهری کرج جهت ساماندهی این فضاها هستند. همچنین، ایجاد اختلاط و مطلوبیت در کاربری­ ها، سازگاری عملکردی، تقویت آسایش و راحتی در پاتوق­ های رفتاری، تقویت ایمنی محیط و ساماندهی منظر ذهنی از اهم راهکارهای آتی برای ساماندهی فضاهای باز عمومی محله حصار بالا هستند.

سکونتگاه غیر رسمی, ارتقاء کیفیت محیطی, فضای باز عمومی, خط چهار حصار