گونه شناسی عناصر فضایی نیمه باز در معماری خانه های اسلامی؛ (مطالعه موردی: خانه های یزد (دوره قاجاری) و خانه های دمشق (دوره عثمانی)

اندام واره های فضایی در معماری خانه های گذشته واجد تنوع بسیاری بوده است. هر خانه می تواند به واسطه فضاهای بسته و باز وهمنشینی فضاهای نیمه باز در کنار آن ها معنا یابد. یکی از ویژگی های منحصر به فرد خانه های اسلامی، وجود عناصر فضایی نیمه باز درآن ها می باشد که ضمن پاسخگویی به نیازهای عملکردی و رفتاری؛ واجد تنوع بسیاری بوده است. این پژوهش با هدف گونه شناسیاین عناصر فضایی از روش تحقیق کیفی بهره م یگیرد و از آنجا که امکان حضور و ادراک فضایی در خانه های یزد و دمشق برایپژوهشگران فراهم بوده، مستند بر مطالعات میدانی می کوشد تا به گونه های متفاوت فضاهای نیمه باز در این خانه ها از منظر شکلی واستقراری دست یابد. به این منظور در ابتدا به پیشینه تاریخی عناصر نیمه باز و وجوه کارکردی و عملکردی آن پرداخته شده است.سپس با مروری بر جایگاه عناصر نیمه باز در برخی شهرهای اسلامی، دو شهر یزد و دمشق در دو دوره تاریخی قاجاری و عثمانی انتخابشد و با گونه شناسی عناصر فضایی نیمه باز، به مقایسه و تحلیل تطبیقی آن ها پرداخته شد. بر اساس بررسی های اولیه این نتیجه حاصلآمد که خانه های یزد دارای چهارگونه فضاهای نیمه باز از جمله ایوان اصلی (تالار)، ایوان کم عمق، ایوانچه و رواق (ایوان ستوندار) و خانه های دمشق واجد سه گونه فضایی ایوان اصلی، ایوان فرعی و ایوان ستون دار بوده است. مقایسه این گونه های فضایی دردو منطقه و تحلیل اشتراکات و افتراقات در آنها؛ مخاطبان را به یک گونه اصلی در این دو منطقه از جمله گونه ایوان اصلی هدایتخواهد کرد. وجود این گونه فضایی و اشتراکات آ نها بیانگر ضرورت وجود یک فضای نیمه باز در همه این خانه ها بوده است اما بستهبه بسترهای شکل دهنده آ نها، تفاوت هایی در نحوه ظهور کالبدی این عناصر وجود داشته است.

Keywords:

خانه , عناصر فضایی نیمه باز , معماری خانه های اسلامی , دمشق , یزد