مینا جنگجو - کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی

یکی از انواع چهارگانه ادبی، شعر غنایی است که در واقع آینه عواطف و احساسات و آلام یا لذات شاعر است. به گونه ای که شاید بتوان گفت هیچ شاخه ای از اشعار روایی و آثار ادبی، جذاب تر و پرکشش تر از قصه های عشقی نیست و همه انواع ادبی، از مدح و تغزل گرفته تا پند و اندرز، وصف، مرثیه، ساقی نامه و غیره، در این نوع ادبی گرد آمده است. ساقی نامه ها از انواع شعر غنایی است که برای بیان حقایق و مضامینی متنوع به کار می رود. نوعی شعر مثنوی در بحر متقارب است که شاعر در آن خطاب به ساقی مضامینی را در عشق و محبت، عقل ستیزی، یاد مرگ و بی ثباتی دنیا، پند و اندرز، شادی و نشاط و... می آورد. از سوی دیگر، روح خاص فلسفی و اخلاقی و عرفانی در این گونه منظومه ها با مضامین عادی و معمولی، تفاوت آشکار دارد. همچنین نگارنده در این پژوهش بر آن است تا مضامین و درون مایه ساقی نامه ها، پیشینه و سیر تاریخی آن ها را در ادبیات فارسی با معرفی چند ساقی نامه، بررسی نماید. تدوین این پژوهش از شیوه رایج در تحقیقات علوم انسانی و ادبی به روش توصیفی – تحلیلی می باشد؛ بنابراین با بررسی ساقی نامه های نظامی، فضولی و فغفور گیلانی در پایان این نتیجه حاصل می شود که مضمون های مشترک از جمله اینکه، همه با زبان رمزی از تجربیات عرفانی سراینده ها سرچشمه گرفته اند و با زبان نمادین، ویژگی های همسانی برای باده بیان کرده اند که ناشی از عوامل عرفانی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و... است. همچنین قدح باده، فرح زایی، غم زدایی، شادی و نشاط، ترک خود، رهایی از مشکلات، شفابخشی، حیات بخشی، تهذیب اخلاق، و... از جمله این همسانی ها هستند.

ادبیات غنایی، مضامین ساقی نامه ها، نظامی، فضولی، حکیم فغفور گیلانی