بابک ارشدی - وکیل دادگستری و مدرس دانشگاه

دوره نوجوانی به عنوان مرحله ای که طی آن، فرد از دوران عدم مسئولیت کیفری ایام طفولیت فاصله گرفته است و البته هنوز نیز آماده و محیا برای پذیرش مسئولیت تام کیفری ایام بزرگسالی نیست، بسیار مهم و از منظر حقوقی چالش برانگیز است. ملاک و مبانی مسئولیت کیفری در فقه و حقوق رسیدن فرد به سن بلوغ شرعی و سن بلوغ شرعی نیز به معنای رسیدن فرد (دختر و پسر) به سن خاصی است که در شرع و قوانین مقرر شده است، البته علاوه بر این موارد نکاتی مانند قوای عاقله و درک موضوع جرم نیز در ایجاد مسئولیت کیفری نوجوان موثر خواهد بود. به هرروی رویکردهای مختلفی در خصوص مسئولیت کیفری نوجوانان و میزان آن در فقه و حقوق مطرح است که بر اساس آن، ملاک و مبنای مسئولیت در فتاوی فقهی و نصوص قانونی نظیر سن، بلوغ و ... به چالش کشیده شده است و یا بر آن تاکید شده است. گفتمان جرم شناسی، عرفی بودن آمادگی پذیرش مسئولیت، قوه ادراک علاوه بر سن بلوغ و همچنین تفکیک دقیق طفل از نوجوان و مبانی آن و صغیر ممیز از غیر ممیز و سایر مفاهیم مرتبط نیز با برخوردهای متفاوتی روبرو است. تلاش داریم تا موارد اختلافی در خصوص مسئولیت کیفری نوجوان را بر اساس موازین فقهی و حقوقی و توجه به تغییرات صورت گرفته در قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ مورد مطالعه و بررسی قرار دهیم. یافته های تحقیق نشان می دهد که درصورتی که شرایط مسئولیت مانند عقل و اختیار و قصد در نوجوان وجود داشته باشد می توان نوجوان را به مجازات محکوم کرد، همچنین دریافتیم که سن مسئولیت کیفری در دختران و پسران به واسطه بلوغ است و به تبع آن سن مسئولیت آن ها یکسان نیست و سن ملاک مهمی در تبیین مسئولیت کیفری نوجوانان دارد، هرچند که با توجه به مقتضیات مکانی و زمانی و تکیه بر اجتهاد پویای فقه شیعه می توان تغییرات متناسبی را که بخشی از آن با قوانین جدید محقق شده است، در خصوص مسئولیت کیفری نوجوانان متصور بود.

مسئولیت، نوجوان، طفل، حقوق کیفری، بلوغ