آویده طلایی - استادیار، گروه معماری، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
هادی علایی - دانشجوی دکتری، گروه معماری، واحد تهران غرب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

ارمنستان سرزمینی در شمال غربی ایران بوده و در دوران صفویه یکی از استان های ایران محسوب میشده است. در دوران صفوی، به دستورشاهعباس ارمنیان به اصفهان کوچ میکنند و اسکان آنان در این منطقه، سبب معماری خاص برخاسته از فرهنگ غنی ایرانی و ارمنی میشود. اینپژوهش به گونهشناسی کلیساهای ارامنهی جلفا از دیدگاه نظام کالبدی، چیدمان فضایی، ارتباطات کالبدی، شیوههای تعریف فضا )فضای باز،فضای بسته، فضای پوشیده( می پردازد. هدف از این مطالعه الگوشناسی کلیساهای اصفهان و مقایسهی کالبدی آنها با کلیساهای سرزمین اصلیارمنستان برای تبارشناسی بهتر این ساختمانهای ارزشمند است. نتیجهی این پژوهش امکان دستهبندی کلیساهای جلفای اصفهان را فراهم خواهدآورد. این پژوهش به دنبال پاسخگویی به دوسوال است. الگوهای استخراج شده از کلیساهای ارمنی اصفهان چیست؟ این الگوها چه تفاوتی باالگوهای کلیساهای سرزمین اصلی ارمنستان دارند؟ روش گردآوری اطلاعات به صورت میدانی و کتابخانهای بوده و روش تحقیق آن توصیفی-تحلیلی است. نتایج به دست آمده نشان میدهد که در کلیساهای اصفهان با نوعی التقاط فرهنگی روبهرو هستیم. جلفا نمایندهای به حق شایستهبرای معماری در سرزمین بیگانه است که در آن هم هویت والگوهای سرزمین مبدا و هم هویت و الگوهای سرزمین مقصد به خوبی رعایت شدهاست. ارمنیان معماری با سنگ را به خوبی میدانستند، اما توانایی معماری با مصالح فلات مرکزی ایران را نداشتند پس نخست کمکهای بسیاریاز معماران مسلمان گرفتند، تا اینکه خودشان مبدل به استادکاران خشت و کاشی ایرانی شدند. معماری کلیساها با تهرنگ ارمنی و نمایی ایرانیچون نگینی در اصفهان میدرخشیدند. کلیساهای سرزمین ارمنستان بهصورت کلیساهای تک شبستانه، باسیلیکایی، گنبددار تک شبستانه، باسیلیکایگنبددار چهارستونی، چلیپای کامل، سبک مشعشع، صلیبی شکل، پلان مرکزگرا و مجموعههای صومعهای بودهاند که در فلات مرکزی ایران همگیبه شکل مجموعه صومعهای و با پلان باسیلیکای گنبد دار چهار ستونی ساختهشدهاند. در نما نیز کلیساهای ارمنستان گنبددار نبوده و یا گنبد آنهابه صورت مخروطی بوده است که در کلیساهای ایران به صورت گنبد ایرانی دیده میشود.

کلیساهای اصفهان, گونه شناسی, معماری صفوی, معماری ارمنی, کلیساهای ارامنه