رباب حضرتی - دانشجوی دکتری، گروه مدیریت دولتی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اردبیل، اردبیل، ایران

باوجودی که فراوانی منابع طبیعی می تواند با آماده سازی نهاده های تولید و تامین مالی زمینه ساز توسعه باشد ، تاثیر آن بر رشد و توسعه مورد بحث است و برخی صاحب نظران معتقدند که فراوانی منابع طبیعی بر توسعه اثر منفی بر توسعه دارد و کشورهای دارای منابع طبیعی بسیار، با نفرین منابع مواجه می شوند.وازطرفی کمبود نیروی انسانی متخصص باعث کندی در پیشرفت اقتصادی یک کشور میشود. یک کشور به هر اندازه هم که دارای منابع طبیعی فراوان و سرمایه کافی باشد، اگر فاقد نیروی انسانی لازم و در حد احتیاج باشد نمیتواند به برنامه های اساسی که برای روند توسعه لازم است، روی آورد. از این رو میتوان مهاجرت مغزها را فاجعه ای بر ضد جریان توسعه تلقی کرد؛ به قول تئودور شولتز کلید توسعه اقتصادی، خود انسان است نه منابع آن. یکی از موضوعاتی که در سال های اخیر ، در بسیاری از کشورهای کمتر توسعه یافته و یا حتی در کشورهای پیشرفته ، بحث های زیادی را برانگیخته است ، پدیده فرار مغزهاست . مهم ترین اثری که پدیده فرار نخبگان بر کشورهای مبدا می گذارد ، اتلاف هزینه هایی است که صرف تعلیم و تربیت نیروهای ماهر و تحصیل کرده شده است. هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیر منابع طبیعی و فرارمغزها در توسعه می باشد. نتایج پژوهش نشان میدهد که فراوانی منابع طبیعی در صورتی که با توانمندی نیروی انسانی و ساختار مناسب سیاسی و مدیریت صحیح همراه باشد ، شرایط مناسبی را برای توسعه ایجاد میکند. منابع طبیعی در صورتی که با ساختار نامناسب سیاسی و توانمندی پایین منابع انسانی همراه باشد نمی تواند منجر به توسعه شود. ، در این صورت در مورد اثرات وفور منابع طبیعی بر توسعه باید با احتیاط اظهار نظر کرد. توضیح روشن تر آنکه نمی توان استنباط کرد اگر فراوانی منابع طبیعی در کشوری وجود نداشت ، از لحاظ توسعه در وضعیت بهتری قرار میگرفت، زیرا کشورهای زیادی وجود دارند که دارای سطوح پایین منابع طبیعی بوده ، اما در وضعیت مناسبی از نظر توسعه قرار نگرفته اند. به بیان دیگر تاثیر مثبت فراوانی منابع طبیعی بر توسعه ، قابل اثبات است اما نمی توان اثر معکوس را نتیجه گرفت. پایین بودنساختار، نهادها و سطح توسعه سرمایه انسانی منجر به تشدید پدیده نفرین منایع در کشورهاشده است. نتایج نشان داده اند که اثر فرار مغزها بر انباشت سرمایه انسانی کشورهای مبدا منفی و معنی دار بوده است . و اثر مستقیم فرار مغزها بر رشد اقتصادی کشورهای مبدا معنی دار نیست . بنابراین فرار مغزها با کاهش انباشت سرمایه انسانی رشد اقتصادی کشورهای مبدا را با کندی مواجه می کند و باعث کاهش رفاه خواهد شد.

منابع طبیعی، نیروی انسانی،کیفیت نهادی ،توسعه، فرارمغزها