سیدمحمدعلی ایازی - عضو هیات علمی علوم و تحقیقات دانشگاه آزا د اسلامی تهرا ن

فرآیند تحول و تغییرهای اجتماعی همواره مورد توجه جامعه شناسان و مصلحان و رهبران جوامع دینی بوده است. آنان بر این باورند که با پژوهش در فرآیند دگرگونی، می توان عوامل تغییرهای ارزشهای اجتماعی جوامع را که به اصلاح جامعه می انجامد را به دست آورد، و از طرفی می توان روند و چگونگی نسخ آن در گذشته و جایگزینی ارزشهای اجتماعی جدید و چگونگی تغایر و تضاد آنها را بررسی کرد. سخنان امام علی علیه السلام به ویژه در کتاب نهج البلاغه، از نادرترین کتاب هایی است که از گذشته دور در ابعاد گوناگون از تغییرات اجتماعی سخن گفته و گاه یاد آور شده که اگر فرصت ایجاد شود، برای دگرگونی ارزشها این کارها را انجام خواهد داد، چنانکه به زمینه ها و علل این تغییرات مثبت و منفی اشاره کرده است. از محوری ترین موضوع های آن مقایسه گذشته و شرایط عصر حکومت خود بوده است که امام (ع) در بیان آن به چگونگی، زمینه ها، عوامل شکل گیری و علل شیوع و تحول آن، به ویژه در جامعه اسلامی، توجه می کند. همچنین بر اساس سخنان مطرح شده، به نکات بسیار مهمی توجه کرده که برای جوامع امروز ملت های مسلمان درس آموز بوده و کاربرد آن می تواند زمینه اصلاح اجتماعی را فراهم سازد. در این مقاله به این پرسش ها پاسخ داده که تغییرهای اجتماعی چیست و در بستر چه زمینه هائی شکل گرفته و فرایند تحول و سنجه های آن کدام است. در پاسخ به این پرسش ها به چیستی تغییرها و تقسیم و مراحل فرآیند دگرگونی به ارزشهای مثبت اجتماعی و منفی در بخش نخست، اشاره شده است. همچنین دلایل عمده تحول از نگاه نهج البلاغه را که در قالب معیارها بیان شده، می توان به اصولی چون کرامت، عدالت، شایسته سالاری و حفظ ارزش ها و ضرورت مراقبت اجتماعی، نقد حاکمان و فرمانروایان معرفی کرد.

تغییرهای اجتماعی، ارزشهای اجتماعی، تحول ارزش ها، فرآیند ارزشها.