سمانه زنگنه - پژوهشگر دوره دکتری تخصصی معماری، گروه معماری، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران.
الهام فاطمی - استادیار و عضو هیئت علمی گروه معماری، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران

بحث صورت و معنا در پدیده های مختلف و در جوامع و مکاتب دارای تفاوت های زیادی است که در معماری اسلامی نیز خیلی مورد توجه می باشد. مسلم است که برداشت از صورت( ظاهر) و معنا(باطن) هر پدیده ای بسته به دیدگاه جامعه و فرهنگ آن است. ویژگی های معماری اسلامی بیش از هر چیز در وجود مسجد متجلی شده است؛ مساجد به عنوان نماد کامل معنا و صورت حتی در یک شهر دارای تشابه ها و تفاوت هایی با یکدیگر هستند. هدف پژوهش حاضر بررسی صورت و معنا در مسجد عماد الدوله و مسجد شافعی ها (پاوه ای ها) واقع در شهر کرمانشاه می باشد که هر دو در یک دوره تاریخی بنا شده ولی در صورت با یکدیگر متفاوت هستند. یکی از آن ها به سبک معماری اسلامی- ایرانی در دوره قاجار (عماد الدوله) و دیگری در همان دوره ولی به سبک معماری اسلامی- عثمانی و شبیه به مساجد ترکیه(مسجد شافعی ها) ساخته شده است. هر دوی این مساجد در بافت تاریخی بازار کرمانشاه بنا شده اند. پرسش مورد نظر این پژوهش بر این مبنا استوار است که معماری مسجد عمادالدوله و شافعی ها دارای چه ویژگی های مشترکی می باشد؟ از این رو، به منظور انجام این مهم از راهبرد توصیفی تحلیلی به همراه روش قیاسی بر پایه عناصر ساختار فضایی و عملکردی استفاده شد. این پژوهش بر آن است که با مقایسه و تحلیل عناصر و ویژگی ها، به بررسی شباهت ها و تفاوت های حاکم در معنا و صورت مساجد فوق بپردازد. گردآوری اطلاعات با مطالعه ی منابع کتابخانه ای و میدانی و از طریق مشاهده و استفاده از نقشه و کروکی، تهیه و در قالب جداولی ارائه شده اند. در نهایت مشخص گردید که هر دو مسجد با وجود صورت و ظاهری متفاوت با یکدیگر، در معنا و باطن سرشار از شباهت ها هستند.

معنا، صورت، معماری اسلامی، مسجد عمادالدوله، مسجد شافعی ها .