محمدهادی رحمانی - Department of Islamic Philosophy, Center for Specialized Education of Islamic Philosophy, Qom Seminary

تشکیک به معنای تمایز در میزان بهره مندی از حقیقتی واحد و بازگشت وجه اشتراک به وجه امتیاز می باشد. ملاک اتحاد، تشکیک طولی حقیقت وجود و ملاک تمایز آن، مراتب وجود در شدت و ضعف است. تشکیک عرضی در بین حقایقی مطرح می شود که یک رتبه ی وجودی دارند و از لحاظ شدت و ضعف یکسان اند، اما با یکدیگر تمایز دارند؛ تمایز در این مقام به معنای ماهیات و تشخیص افراد است. از آنجا که اصالت با وجود است، همه ی اقسام تمایز باید به وجود بازگردد؛ از این رو، تشکیک عرضی نیز به وجود باز می گردد که این نوشتار، چگونگی بازگشت آن را بر اساس مبانی گوناگون اعتباریت بیان می کند. در تشکیک طولی، ملاک تمایز مراتب وجود، و در تشکیک عرضی، حدود وجود (در تمایز نوعی) و تشخص وجود (در تمایز افراد) است که در واقع هر دو به وجود باز می گردد. البته باید این ملاک را بر اساس اقوال مختلف تشکیک، یعنی تشکیک عامی، خاصی و خاص الخاصی نیز تطبیق کرد تا با یکدیگر اشتباه نشوند.

principality of existence and conventionality of quiddity, Gradation, transverse gradation, general gradation, specific gradation, and specific of specific gradation