منیره نعمتی نژاد - گروه باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زابل، زابل، ایران
عبدالشکور رئیسی - دانشگاه ولایت ایرانشهر
محمد رضا اصغری پور - گروه زراعت، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زابل، زابل،ایران
فاطمه نصرتی - گروه باغبانی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زابل، زابل، ایران

عوامل محیطی از مهمترین فاکتورهای موثر بر صفات کمی و کیفی گیاهان دارویی است. این پژوهش در سال ۱۳۹۷ با هدف بررسی برخی ویژگی های ادافیکی، مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی گیاه گلدر در رویشگاه­های طبیعی بلوچستان در قالب طرح آشیانه­ای به صورت کاملا تصادفی با سه تکرار به اجرا در آمد. صفاتی نظیر اجزاء اسانس برگ و گل جمعیت کوه بیرک مهرستان نیز مورد ارزیابی قرار گرفت. مناطق مورد بررسی عبارت بودند از، ۱- سراوان (روستاهای کوه سونط و ناهوک)، ۲- خاش (روستاهای کوه پنج انگشت و پشت کوه)، ۳- سرباز (روستاهای پادیک و مرکز سرباز کلات) و ۴- مهرستان (روستاهای زرد و کوه بیرک) بودند. نتایج نشان داد که کمترین (۸۰/۷) و بیشترین (۵۰/۸) سطح pH به ترتیب در زرد و کوه­بیرک از شهرستان مهرستان، حداقل (۲۹/۱) و حداکثر (۳۸/۴) میزان EC به ترتیب در پنج انگشت و ناهوک، کمترین (۵۳/۴۳ دسی­زیمنس بر متر) و بیشترین (۷۳/۵۰ دسی­زیمنس بر متر) سطح Na به ترتیب در کوه بیرک و ناهوک، بیشترین میزان N  و P در پشت­کوه خاش، بیشترین مقدار K کل، K قابل جذب و بیشترین درصد سیلت در منطقه کوه سونط سراوان اندازه­گیری شد. حداکثر فاصله میانگره، طول دمبرگ، طول و عرض برگ و تعداد شاخه­های اصلی و شاخه­های فرعی در منطقه کوه­بیرک شهرستان مهرستان و بیشترین ارتفاع گیاه در منطقه ناهوک سراوان وجود داشت. حداکثر میزان فلاونوئیدهای برگ و فلاونوئید ریشه (به ترتیب ۸۳/۱ و ۱۱/۰ میلی گرم کوئرستین بر گرم وزن نمونه) و فنل ساقه (۸۶/۱ میلی­گرم گالیک اسید بر گرم وزن نمونه) در منطقه پنج انگشت شهرستان خاش، بیشترین میزان فلاونوئید ساقه و ریشه (به ترتیب ۴۵/۰ و ۱۱/۰ کوئرستین بر گرم وزن نمونه) در منطقه زرد شهرستان مهرستان، بیشترین فنل برگ (۳۸/۲ میلی­گرم گالیک اسید بر گرم وزن نمونه) و کربوهیدرات ریشه (۷۳/۱ میلی­گرم بر گرم) در منطقه پشت کوه خاش و حداکثر میزان کربوهیدرات برگ (۹۹/۱ میلی گرم بر گرم) در منطقه کوه­سونط سراوان بدست آمد. آنالیز ترکیبات شیمیایی اسانس تعداد ۱۲ ترکیب در برگ و ۳۱ ترکیب در گل را نشان داد. بیشترین اجزاء اسانس در برگ و گل به ترتیب Thymol با سهم ۱۲ درصدی و Benzene, ۱-(۱,۵-dimethyl-۴-hexenyl)-۴-methyl- (CAS)) با سهم ۱۳ درصدی بودند. به طور کلی نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد در بین جمعیت­های مورد مطالعه از نظر تمام ویژگی­های مورد بررسی تنوع قابل ملاحظه­ای وجود داشت که نشان می­دهد عوامل محیطی همانند عوامل ژنتیکی در ایجاد تنوع در خصوصیات مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی این گیاه موثر هستند.

اسانس, صفات رویشی, عناصر, فلاونوئید