قدیم ترین رساله معمائی فارسی

صنعت بدیعی معما که از دیر باز در شعر فارسی رواج داشته، به دو نوع معمای اسمی و تاریخی (ماده تاریخ) تقسیم می شود. در سده های ۹ – ۱۱ ق که دوره اوج معماسرایی بود، رساله های متعددی به منظور شرح و توضیح قواعد معما، و همچنین ثبت بهترین معماها نوشته شد. فقدان تحقیقی جامع درباره رسالات معمائی، شناسایی آن ها را با مشکلاتی مواجه کرد که لغزش ها و اشتباهاتی را در برخی منابع مرجع پیش آورده است. این لغزش ها به آثار دیگر راه یافتند و در نهایت چنان رواج یافته اند که حقیقت علمی پنداشته می شوند. در این پژوهش بنیادی که با استفاده از منابع کتابخانه ای و مقابله نسخ خطی متعدد صورت گرفت، آشکار شد که نظر ذبیح الله صفا مبنی بر اینکه الاحیاء فی حل المعما قدیم ترین رساله معمائی فارسی است، چندان دقیق نیست و احتمالا چنین رساله ای وجود نداشته باشد. قدیم ترین رساله با توجه به آنچه موجود است، مطلوب الاحباب اثر رفیع منوچهر تاجر ملقب به بدیع تبریزی است. مولف رساله ۲۴ اصل نیز شناسایی گردید که محمد آل کر است.

Keywords:

معما , رساله معمائی , الاحیاء فی حل المعما , مطلوب الاحباب , حلل مطرز در فن معما و لغز , منوچهر بدیع تبریزی