علی نجف زاده - دانشجوی دکتری، گروه تاریخ، دانشکده ادبیات، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

مشهد از اواسط دوره قاجار به خاطر ارتقای موقعیت تجاری داخلی و خارجی­ به شهری مهاجرپذیر تبدیل شد که تجار قفقازی، آذربایجانی، یزدی، اصفهانی و تهرانی روانه این شهر شدند، چنانکه بزرگ ترین تجار و ملک­التجارهای مشهد از مهاجران بودند. یکی از این مهاجران آقابزرگ تاجر طهرانی بود که در ۱۲۹۱ق. وارد مشهد و دو نسل بعد این خانواده، تجارتخانه­ طهرانی را اداره کردند. حاجی آقابزرگ، حاج عبدالحسین، میرزا محمد دانش بزرگ­نیا و علی صدرالتجار رجال مهم این خانواده از چهره­های اثرگذار اقتصادی مشهد بودند که به مدت هفتاد سال در حوزه­های مختلف فعالیت داشتند. این پژوهش درصدد است نشان دهد خانواده طهرانی در چه حوزه­های­ اقتصادی فعالیت و چه نقشی و جایگاه اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در این مشهد داشتند؟ یافته ها حاکی از آن است که خانواده طهرانی فعالیت خود را در خراسان از اجاره معادن فیروزه شروع و سپس به ملاکی گرایش پیدا کردند. همچنین به تجارت خارجی و صادرات تریاک مشغول بودند و در دوره پهلوی به اجاره­داری مستغلات شهری و تولید کمپوت پرداختند. در این بین، به واسطه اجاره­داری، در ارتباط با آستان قدس رضوی و تحولات آن بودند، اما بعد از واقعه گوهرشاد بخش مهمی از املاکشان را فروختند و به تهران کوچ کردند. نسل جدید این خانواده علاوه بر فعالیت سیاسی، با پشتوانه مالی وارد حوزه فرهنگی نظیر انتشار نشریه و آموزش نوین شدند. این پژوهش با تکیه بر اسناد آستان قدس ضوی، اسناد ملی و وزارت امور خارجه به شکل توصیفی- تحلیلی سامان یافته است.

مشهد, آقابزرگ طهرانی, عبدالحسین طهرانی, بزرگ نیا, صدرالتجار