سیدمحمد تاج بخش - دانشیار/ گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران
زهرا گوهری - دانش آموخته دکتری/ گروه مناطق خشک و بیابانی، دانشکده کویرشناسی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران
اسداله محمودزاده وزیری - استادیار/گروه علوم ریاضی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

پروژه های آبخیزداری با اهداف گوناگون به­ دلیل شرایط طبیعی حاکم بر حوزه آبخیز، از جمله مسائل اقتصادی- اجتماعی و محدودیت­ های فنی و مالی، نیازمند اولویت ­بندی است. برای بررسی ارزیابی توان بوم شناختی حوضه ­های آبخیز فریزی و ریگ سفید (شهرستان چناران خراسان رضوی) جهت اولویت بندی عملیات اجرایی آبخیزداری، از روش فازی- تاپسیس به عنوان ابزار قدرتمند در تصمیم گیری چندمعیاره استفاده شده است. با ورود اطلاعاتی شامل معیارها (حفاظت خاک، ظرفیت چرا، فرسایش آبی، ارتفاع رواناب، دبی، شیب و بارندگی)، وزن معیارها (اعداد فازی یا قطعی)، نوع معیارها (مثبت یا منفی)، گزینه­ ها و داده­ های ماتریس تصمیم­ گیری، در نرم افزار Fuzzy TOPSIS Solver ۲۰۱۳ کلیه مراحل تحلیل انجام شد. زیرحوضه­ های R۱، R۲، R۵ و F`۲ در بالاترین اولویت و به همین ترتیب زیرحوضه های R`۷ و R`۱۰ در کمترین اولویت برای انجام عملیات آبخیزداری قرار دارند. زیرحوضه­ های R۴ از حوزه آبخیز ریگ سفید و F۳، F۴ و F`۵ از حوضه آبخیز فریزی، در اولویت دوم انجام عملیات و با عنوان اولویت زیاد قرار دارند. زیرحوضه­ های R`۶، R۹ و F۱ در اولویت متوسط و زیرحوضه R`۳ در اولویت کم برای انجام عملیات آبخیزداری قرار گرفتند. با مقایسه اولویت بندی با روش فازی- تاپسیس و مطالعات توجیهی سال ۱۳۸۹ می ­توان تا حدودی به شباهت نتایج آنها اشاره نمود، لیکن در اولویت­ های رده دوم تفاوت­ ها به نسبت اولویت­ های سوم و چهارم بیشتر مشاهده می شود. نتایج حاکی از آن است که مدل های تصمیم­گیری چندمعیاره به دلیل قابلیت استفاده از چندین معیار به صورت کمی و کیفی و پیشنهاد بهترین مکان با توجه به هدف، می تواند اطلاعات با ارزشی را در زمینه اولویت ­بندی عملیات اجرایی در راستای مدیریت جامع حوضه آبخیز ارائه نماید. لذا، پیشنهاد می شود در تلفیق و برنامه ریزی مطالعاتی از این روش که دارای استناد منطقی و روند اصولی برای تعیین اولویت ها دارد، استفاده شود؛ زیرا در این روش هم عوامل و هم زیرحوضه ها برای کنترل و برنامه ­ریزی طبقه­ بندی می شوند.

برنامه ریزی, تصمیم گیری چندمعیاره, توان بوم شناختی, مدل سازی