امیر مرادی نژاد - استادیار/ گروه حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی، سازمان تحقیقات و آموزش و ترویج کشاورزی، اراک، ایران
سید احمد حسینی - استادیار/ گروه مهندسی رودخانه و سواحل، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

رودخانه ها سیستم های پویایی هستند که مرزهای جانبی و مشخصات ریخت شناسی آن ها در طول زمان و به طور پیوسته در حال تغییر است. خصوصیات ریخت شناسی رودخانه ها به واسطه ویژگی پویای آن، همواره دچار تغییر هستند. این گونه تغییرات می تواند بر سازه های بناشده در حاشیه رودخانه ها، زمین های کشاورزی و غیره آثار منفی بگذارد. در این پژوهش، ریخت شناسی قسمتی از رودخانه قره چای در استان مرکزی شهرستان خنداب از بالای روستای شاوه تا پایین روستای فاراب، به طول ۱۲ کیلومتر بررسی شده است. عکس های هوایی سال ۱۳۴۷ و تصاویر ماهواره ای استخراج شده از سنجنده لندست سال ۱۴۰۰ در محیط نرم افزار ArcGIS۱۰.۲ رقومی شده است. در مرحله بعد در محیط نرم افزاری Auto Cad متغیرهای هندسی رودخانه مانند طول موج، طول دره، ضریب خمیدگی، زاویه مرکزی و شعاع دایره مماس بر قوس ها، برای بررسی تغییرات با روش برازش دایره های مماس بر قوس رودخانه اندازه گیری شده است. با نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل های آماری بر روی متغیرهای هندسی صورت گرفته است. نتایج مطالعه این متغیرها و مقایسه آن ها در دو بازه زمانی مورد بررسی نشان می دهد در این محدوده تعداد ۲۳ پیچان رود از سال ۱۳۴۷ تا سال ۱۴۰۰ وجود داشته است. تعداد پیچان رودها از سال ۱۳۴۷ تا سال ۱۴۰۰ تغییر نکرده است. الگوی کلی رودخانه از سال ۱۳۴۷ تا ۱۴۰۰ تغییر عمده ای نداشته است و الگوی رودخانه همواره از نوع سینوسی است. فقط در بعضی مسیرها پیچ رودخانه به سمت راست یا چپ کشیده شده یا عرض رودخانه تغییر کرده است. محاسبه مقادیر متغیرهای هندسی بازه مورد مطالعه در دو دوره و مقایسه آن ها با یکدیگر نشان داد که تغییرات عمده ای در پروفیل طولی و مقدار پارامترها دیده نمی شود، شکل و پلان رودخانه تغییرات زیادی نداشته است. تغییرات، حالت بهنجار دارد که گویای روند منظم و مشخص در عوامل تاثیرگذار بر فعالیت های ریخت شناسی رودخانه است.

پارامترهای هندسی, پیچان رود, خنداب, رودخانه, مرفولوژی