علیرضا امیدبخش - استادیار گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران ایران
سمانه منصوری آلهاشم - دکتری زبان و ادبیات فارسی، مدرس دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

در آثار ادبی، سخنور به مقتضای حال مخاطب، با استفاده از شگردهای ادبی متعدد و درخور، سخن را بر قوه تخیل بنیان نهاده، در نهایت با به‎کارگیری آرایه‎های بدیعی بر گیرایی و لطف کلام می‎افزاید. حسن تعلیل به‎عنوان آرایه بدیعی نه‎تنها در حسن و زیبایی کلام موثر است، از ارکان اصلی تخیل در کلام نیز به‎حساب می‎آید و شاعر زمانی از آن بهره می‎گیرد که بخواهد قوانین رایج علی و معلولی را بر هم بزند و مخاطب را همراه خویش، وارد دنیای خیالی و شاعرانه کند. در پژوهش حاضر به روش توصیفی تحلیلی با نگاهی به منطق‎الطیر از دریچه حسن ‎تعلیل، ضمن بیان نمونه‎های بارز کاربرد آن در کلام عطار، کارکردهای آن نیز به روشنی بیان می‎‎شود تا افق‎ روشنی در مقابل دیدگان مخاطبان و علاقه‎مندان آثار عرفانی، به‎ویژه کلام عطار قرار بگیرد و در نهایت نیز به این نتیجه رهنمون می‎شود که هرچند حسن تعلیل در منطق‎الطیر بسامد بالایی ندارد، اما همین مقدار بهره‎گیری از آن، برای بیان مفاهیم هنری و ادبی، عرفانی، اجتماعی و روان‎شناسی و... سبب برجسته‎سازی و تاثیر مضاعف رویه معنایی کلام می‎شود و این‎گونه شاعری که با نگاهی متفاوت به جهان و قوانین آن می‎نگرد، مخاطب غرق در دنیای عادی و تکراری را با دنیای خیال آشنا می‎سازد؛ دنیایی که برخلاف انتظار اوست و همین عادت‎شکنی، تشخص ویژه‎ای به کلام می‎بخشد.  

بلاغت, بدیع, حسن ‎تعلیل, منطق‎الطیر, عطار