ذبیح اله یوسفی - دانشیار گروه مهندسی بهداشت محیط دانشکده بهداشت ساری
طیبه خسروی - کارشناس بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی مازندران
پونه ابراهیمی - استادیار دانشکده منابع طبیعی گلستان

امروزه ، در سرتاسر جهان و همچنین ایران بطور گسترده از لجن فاضلاب شهری در کشاورزی استفاده می شود. از نقطه نظر کشاورزی ، بزرگترین عامل نگران کننده ، غلظتهای بالای فلزات سنگین د رلجن می باشد . کاربرد مقادیر زیاد لجن فاضلاب بر روی خاک می تواند باعث تجمع فلزات سنگین و افزایش غلظت فلزات مذکور در خاک ها شود که خود باعث مسمومیت گیاه و جمعیت میکروبی خاک و تجمع فلزات در زنجیره غذایی می گردد . از نظر مسائل اکولوژیکی کادمیوم ، نیکل ، سرب و کروم اهمیت بیشتری دارند. هدف از این پژوهش تعیین قابلیت تهیه کمپوست لجن تصفیه خانه فاضلاب توسط کرم خاکی و مقایسه کمپوست حاصله با ورمی کمپوست زباله از نظر زمان رسیدن ، کیفیت شیمیایی بوده است. روش تحقیق : نوع مطالعه د راین تحقیق تجربی بوده است . در این پژوهش در سه ظرف با شرایط مساوی از نظر نوع بستر (خاک) و نوع کرم های خاکی و تعداد آنها و شرایط محیطی یکسان اقدام به تهیه کمپوست از مواد زائد خاکی و لجن تصفیه خانه فاضلاب با استفاده از کرم خاکی نمودهیم. سپس از طریق آزمایشات آنالیز کیفی از نظر مواد مغذی (N,P ) مواد آلی ، رطوبت ، EC,TC, و .... د رابتدا و انتها کار کمپوست های بعمل آمده را مورد مقایسه قرار دادیم. نتایج : نتایج نشان می دهد که میانگین نسبت C/N در زباله ئ لجن بیولوژیکی و لجن شیمیایی به ترتیب برابر 32 و 22/5 و 26/5 و همچنین ورمی کمپوست حاصل از زباله و لجن بیولوژیکی و لجن شیمیایی به ترتیب برابر 16/5 و 14/5 و 15 بوده است . میانگین مقادیر ازت در ورمی کمپوست زباله و لجن بیولوژیکی و لجن شیمیایی به ترتیب 2/22 و 2/6 و 2/3 درصد بوده و فسفر در ورمی کمپوست زباله و لجن بیولوژیکی و لجن شیمیایی به ترتیب 0/72 و 0/54 و 0/56 درصد بوده است . غلظت فلزات سنگین (Fe,Cr,Cd,Pb,Ni) در ورمی کمپوست ها کاهش یافته و مقدار Ec در زباله و لجن بیولوژیکی و لجن شیمیایی به ترتیب 1459 و 1041 و 1487 ، و کمپوست های تولید شده 544 و 385 و 635 میکروزیمنس بر سانتیمتر بدست آمده است. نتیجه گیری : میانگین نسبت C/N در مواد اولیه نشان میدهد که متناسب سازی مواد اولیه درست بوده و میزان آن در ورمی کمپوست لجن بهتر از ورمی کمپوست زباله بوده . ازت و فسفر در هر سه کود افزایش یافته است. بعضی فلزات و املاح در بدن کرم خاکی جذب و یا بصورت بیولوژیکی تجمع پیدا می کنند کاهش میزان کروم ، کادمیوم ، سرب ، نیکل ، آهن و هدایت الکتریکی موید این موضوع می باشد. در نهایت می توان اظهار نمود که کرمهای خاکی ایزنیا فوئتیدا می توانند بخ راحتی زباله ها و لجن تصفیه خانه های فاضلاب را به کود کمپوست با کیفیت قابل قبول تبدیل نموده و لجن بیولوژیکی و لجن شیمیایی را نیز همانند زباله و با کیفیت خوبی به کود تبدیل نمایند.

زباله ، لجن بیولوژیکی ، لجن شیمیایی ، کرم خاکی ، ایزنیا فوئید (Esenia Foetida)