محمدرضا پهلوان نژاد - دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد
حسین رسول پور - کارشناس ارشد زبان شناسی و مدرس دانشگاه پیام نور

در این مقاله، ساختار جملات مرکب زبان فارسی بر پایه نظریه «دستور نقش و ارجاع» بررسی می شود. این نظریه را، در سال ۱۹۹۷، رابرت دی. ون ولین و رندی جی. لاپولا مطرح کردند و، در سال ۲۰۰۵، ون ولین نسخه نهایی آن را ارائه داد. دستور حاضر سه نوع رابطه را با عنوان «هم پایگی»، «ناهم پایگی» و «هم وابستگی» بین جملات مرکب مطرح می سازد و سه سطح اولیه پیوند را «بند»، «کانون»، و «هسته» می داند. سه نوع رابطه احتمالی بین «واحدها» برقرار است. بنابراین، از ترکیب سطوح اولیه پیوند و روابط احتمالی، نه رابطه در «دستور همگانی» این نظریه قابل تصور است؛ که الزاما تمامی آن ها در همه زبان ها یافت نمی شود. در این مقاله، جملات مرکب زبان فارسی را تحت دو رابطه کلی هم پایگی و ناهم پایگی بررسی نموده و دو نوع رابطه را برای هم پایگی و نه رابطه را برای ناهم پایگی معتبر دانسته ایم؛ که با ارائه مثال ها و نمودارهایی تبیین شده اند. مزیت تحلیل های زبانی این دستور نسبت به سایر نظریه های دستوری را می توان توجه هم زمان به سه سطح «نحوی»، «معنایی»، «کاربردشناختی» دانست. امری که در نظریه های دستوری دیگر مستلزم پژوهش های جداگانه ای است.

نقش گرایی, دستور نقش و ارجاع, ساخت های نحوی, معنایی, و کاربردشناختی, جملات مرکب فارسی, هم پایگی, ناهم پایگی