مهناز روانبخش - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، گروه ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و زبان های خارجی، دانشگاه آزاد رودهن، ایران
فاطمه امامی - استادیار زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده زبان های خارجی، دانشگاه آزاد رودهن، ایران
شهین اوجاق علیزاده - استادیار زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده زبان های خارجی، دانشگاه آزاد رودهن، ایران

نشانه معناشناسی در متون ادبی، ازجمله علوم جدیدی است که درک و شناخت بیشتری از متن، در اختیار خواننده می گذارد. در این پژوهش با بررسی گفتمان، از زاویه های تازه ای به متن نگریسته می شود که دریچه تازه ای از معانی را به روی خواننده می گشاید. در این مقاله براساس حکایت سلطان محمود و غلام هندو از دفتر ششم مثنوی مولانا، به بررسی نشانه معناشناسی حکایت یادشده و تحلیل معنایی داستان پرداخته می شود. در این پژوهش، نشانه ها نه به صورت منفرد، بلکه در تعامل با مجموعه ای از نشانه های دیگر بررسی می شود که به معناسازی در گفتمان می انجامد. همچنین ویژگی های کنشی یا شوشی گفتمان در حکایت بررسی خواهد شد. نکته مهم این است که نشانه ها در فرایندی تعاملی به معناآفرینی و خلق بعد هنری و زیبایی کلام می انجامند. در گفتمان مولانا، نشانه ها از ویژگی های سیال و پویا برخوردارند. هدف اصلی این مقاله، تحلیل و بررسی سیالیت و طغیان نشانه ها در این حکایت است که چگونه سبب سیالیت و تداوم معنا در گفتمان می شود. این پژوهش به پرسش های زیر پاسخ داده است: فرایند تحول و طغیان نشانه ها در گفتمان این حکایت مبتنی بر کدام شرایط گفتمانی رخ می دهد؟ چگونه تغییر شرایط گفتمانی به تولید معناهای سیال می انجامد؟ با توجه به عرفانی بودن مثنوی معنوی، کدام نظام گفتمانی نمود بیشتری دارد؟ در این پژوهش به بررسی این مسئله پرداخته می شود که مولانا چگونه با برهم زدن قواعد ثابت نشانه ها، شکل تعینی گفتمان را متحول می کند و سالک را به مرحله خطرپذیری سوق می دهد؛ نیز چگونه جریان معانی را از وضعیت یکنواخت و برنامه محور به وضعیتی سیال و پرتلاطم تبدیل می کند.

نشانه معناشناسی, حکایت سلطان و غلام, مثنوی, دفتر ششم