میلاد بگی - استادیار جمعیت شناسی، گروه علوم اجتماعی، دانشکده علوم اقتصادی و اجتماعی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان
محمدجلال عباسی شوازی - استاد جمعیت شناسی دانشگاه تهران و استاد افتخاری دانشگاه ملبورن استرالیا

اگرچه دانش جمعیت­شناسی و مطالعات مرتبط با این حوزه در ایران طی چند دهه اخیر رشد قابل ملاحظه ای داشته­اند، اما جمعیت شناسی خانوار و بالاخص تغییرات در بعد خانوار با استقبال کمتری روبرو بوده است. مطالعات انجام شده در این زمینه عمدتا مقطعی، در مقیاس جغرافیایی کوچک و یا توصیفی هستند. مطالعه حاضر با اتخاذ یک رویکرد طولی (شبه پانلی) و بر اساس داده­های طرح هزینه و درآمد خانوار، تحولات رخ داده در میانگین بعد خانوار در ایران و عوامل موثر بر آن را طی دوره ۱۳۹۷-۱۳۶۳ مورد بررسی قرار داده است. یافته­ها نشان داد که در مدت مذکور، میانگین بعد خانوار حدود دو نفر کاهش داشته است (از ۴/۵ در دهه ۱۳۶۰ به ۴/۳ در دهه ۱۳۹۰). همچنین، نتایج مدل­های سری زمانی فضا-حالت حاکی از این است که در طول دوره مورد بررسی از میزان تاثیرگذاری متغیرهای باروری، ازدواج و شهرنشینی بر بعد خانوار کاسته شده و در طرف مقابل، تاثیر منفی شاخص­های طلاق، امید زندگی، تورم اقتصادی، و هزینه­های مسکن رو به افزایش گذاشته است. مدل­های سلسله­مراتبی سن-­دوره-کوهورت نیز نشان داد که حضور افراد در کوهورت‎های مختلف بر بعد خانوار آن‎ها تاثیرگذار است. لذا به منظور شناخت بهتر تغییرات پدیده­های جمعیتی، علاوه بر شرایط مقطعی، توجه به دوره ها و کوهورت هایی که افراد در آن ها حضور دارند ضروری است؛ زیرا کوهورت­های مختلف معمولا از تجارب متفاوتی برخوردارند که این امر منجر به بروز رفتارهای متفاوتی از سوی آن­ها خواهد شد.

خانوار, بعد خانوار, کوهورت, هزینه های مسکن, مدل های سلسله مراتبی سن- دوره-کوهورت, ایران