تاریخ صفویان از دریچه اسلام گرایی؛ تاملی بر تاثیر اندیشه های اسلام گرایانه در صفویه شناسی مرتضی مطهری و علی شریعتی

مرتضی مطهری و علی شریعتی به مثابه دو متفکر-مورخ شیعی، تحت تاثیر اندیشه ­های اسلام ­گرایانه­ و به پشتوانه اتکای فزاینده به مطالعات تاریخی، درصدد ارائه خوانشی انتقادی از تاریخ اسلام و ایران برآمدند که در درجه نخست، خادم جهان ­بینی ویژه و دلبستگی ­های فکری-ایدئولوژیکی آنان در قامت دو شخصیت اسلام گرای شیعی و در عین حال، ناظر بر جهد آنها در برجسته کردن سهم اسلام و اندیشه اسلامی در وضعیت فرهنگی-هویتی ایران معاصر بود. بر این مبنا، توجه آنها به تاریخ صفویه، در بستری از همین گرایش ­های اسلام­گرایانه و دغدغه های مذهبی و آرمان­ های امت ­گرایانه­ معنا پیدا می­کرد. بدین ترتیب، با وجود برخی تمایزات رویکردی در نگرش این دو به تاریخ صفویان، وجود برخی چشم­اندازهای مشترک نزد آنان، صفویه ­شناسی این دو شخصیت را در گفتمان صفویه شناسی دوره پهلوی (به ویژه پهلوی دوم) متمایز می­ساخت. درواقع، مسئله و پرسش پژوهش حاضر این است که صفویه شناسی مطهری و شریعتی چگونه از زمینه ­های فکری و ایدئولوژیکی آنها تاثیر پذیرفت و کدام مولفه­ های همسان، نگرش آنها به تاریخ صفویه را به هم نزدیک کرد؟ فرضیه این پژوهش که با روشی تحلیلی انجام شده، بر پایه این مدعاست که با وجود تمایزات مهم در صفویه­ شناسی این دو، وجود مولفه­ های مشترکی چون دغدغه ­های هویت­ محور (از نوع اسلامی آن) و بینش­های امت­ گرایانه و ایدئولوژیک، نوع نگاه آنان به تاریخ صفویه را به هم نزدیک کرد که برآیند آن، نوعی نگرش متمایز به تاریخ صفویه در گفتمان صفویه ­شناسی دوره پهلوی بود.

Keywords:

اسلام گرایی , تاریخ نگاری , صفویه شناسی , مرتضی مطهری , علی شریعتی