سید محمدهادی گرامی - استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
امین شهبازی - کارشناسی ارشد معارف اسلامی، فرهنگ و ارتباطات، دانشگاه امام صادق(ع)

ابژه های تاریخی در بستر فرهنگ اسلام و  تشیع  که از ابعاد انسان شناختی برخوردارند، معمولا مورد غفلت واقع شده اند. قبرستان بقیع به عنوان یکی از  کهن ترین گورستان های اسلامی و یکی از مراکز زیارتی شیعیان، از جهت بررسی های انسان شناختی بسیار بااهمیت است.در این پژوهش این گورستان با استفاده از نگرش انسان شناسی تاریخی در سده های نخست هجری مورد بررسی قرار گرفته است.  نتایج حاکی از آن است که بقیع در سده نخست هجری عمدتا کارکردی اجتماعی- مناسکی داشته است. از لحاظ اجتماعی برای سکونت، اقامه نماز و یا برگزاری تجمعات از آن استفاده می­شده است. از لحاظ مناسکی نیز با مجموعه ای از آداب مربوط به مرگ مردمان حجاز در ارتباط بوده است.در سده دوم هجری برخی ابعاد انسان شناسی و فرهنگی بقیع رخ می نماید. نخست آنکه نزد اعراب آن دوره جایگاهی اسطوره ای می یابد و باورهایی درباره جایگاه غیبی و شگفت آن شکل می گیرد. از لحاظ هویتی نیز اهمیت زیادی یافته و هم زمان با تثبیت هویت های فرقه ای و مذهبی، نشا­نه­هایی از جدال های هویتی - فرقه ای در مناسک مرگ و به طور خاص تدفین در بقیع مشاهده می­شود.

بقیع, انسان شناسی تاریخی, انسان شناسی فرهنگی