جواد نظری - دانشجوی دکتری دانشگاه ایلام
شمس الله سراج - دانشیار دانشگاه ایلام
مجید ضیایی قهنویه - استادیار دانشگاه ایلام

از نظر قاضی سعید قمی، توحید یعنی نفی هر گونه سنخیتی میان خداوند و مخلوقات. هدف از نوشتار حاضر، ارائه مهم ترین پیامدهای این تفسیر سلبی از توحید در اندیشه وی و نشان دادن کیفیت ابتناء این فروع بر آن اصل است. بر اساس الهیات سلبی قاضی سعید، هیچ مفهومی ایجابی بر مبدا اول صدق نمی کند و او به هیچ صفتی متصف نمی شود؛ بنابراین: ۱ نزاع اصالت وجود یا ماهیت در مورد خداوند جریان پیدا نمی کند، چون خداوند نه از سنخ وجود است و نه از سنخ ماهیت، ۲ بین خداوند و مخلوقاتش هیچ گونه رابطه تشکیکی وجود ندارد، ۳ خداوند حتی از وجوب وجود نیز فراتر است، بلکه واجب الوجود اسم او و مخلوق اوست، پس تمام مواد ثلاث از او منتفی اند، ۴ و ۵ و ۶ برهان امکان و وجوب، برهان صدیقین و سایر براهین برای اثبات واجب الوجود، و همچنین براهین اثبات یگانگی واجب الوجود، برای اثبات مبدا اول و یگانگی او کارایی ندارند، ۷ ملاک نیازمندی به علت، نه حدوث و نه امکان، بلکه ترکیب است(و لو ترکیب اعتباری)، ۸ مقام ذات نمی تواند مورد پرستش باشد، بلکه معبود، همان اسم اعظم(الله) است، ۹ قدرت خداوند یعنی انجام فعل بدون نیاز به صفت قدرت و در مرتبه ای فارغ از مواد ثلاث، ۱۰ علم خداوند نه حصولی است و نه حضوری.

نفی سنخیت میان خالق و مخلوق, پیامدهای نفی سنخیت, مبدا اول, واجب الوجود, قاضی سعید قمی