محمد بهنام فر - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند
محمد کاظم نظری قره چماق - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی بیرجند

شیخ جام در بیست و دو سالگی به دنبال تحولی روحی لذت ها و آسایش دنیا را کنار می گذارد و با توبه ای نصوحانه تحمل رنج و مرارت های سیر و سلوک را به امید حصول به ارزشی بزرگ، عاشقانه در زندگی میسر می کند. این مقاله با شیوه ای توصیفی و با رویکرد تحلیل محتوا به بررسی نگرش زیباشناسانه شیخ جام به رنج ها و محنت های سیر و سلوک می پردازد که چگونه او توانسته بعد از دگرگونی روحی تا پایان عمر در دایره عشق عرفانی خود به محنت ها معنا ببخشد و آن ها را خوشایند بداند. یافته ها حاکی از این است که شیخ جام هنگام توبه با ارزش گزینی بین زیبایی های محسوس و حقیقت زیبایی، محنت ریاضت را که لازمه تهذیب نفس برای حصول به زیبایی مطلق یا همان نهایت کمال عرفانی است، برای خود خوشایند می کند. در قوس نزولی عشق او محنت و بلاها را عین نعمت می داند. در قوس صعودی عشق، شیخ جام محنت و درد را عامل حرکت و سیر سالک می داند. سالک باید با رضا و خشنودی مرارت ها را بپذیرد و شکرگزار و صبور باشد. بر خلاف نگرش عامه خلق، نظر شیخ جام این است که دنیا و تعلقات آن مایه محنت و گرفتاری است نه فقر و زهد و قناعت. فقر و زهد نوری است که نتیجه آن تجلی نور جمال الهی بر سالک است

شیخ جام، زیبایی شناسی، دایره عشق، محنت