نقش شیخ احمد جام، در شکل گیری، توسعه و هویت یابی شهر تربت جام

فضاهای آرامگاهی و زیارتی، یکی از کلیدی ترین عناصر شهرهای پر رونق جهانی است. در ایران نیز چندین شهر مهم با همین فلسفه، شکل گرفته و توسعه یافته اند. یکی از این شهرها، تربت جام است. شکل گیری و توسعه این شهر از زمانی آغاز شد که شیخ احمد جام در این منطقه خانقاه و حوزه تدریس و تحقیق خود را بنا نهاد. جاذبه و آوازه این مرد بزرگ تا بدانجا رسید که تمامی آبادی ها و شهرهای پیرامونی(بوزجان، معدآباد و ...)، جمعیت و کارکردهای خود را به این سکونتگاه جدیدالتاسیس واگذار کردند. از طرف دیگر و از آنجا که تمام شهرها و آبادی ها به دلیل اقبال سلاطین و امرا به یکباره توسعه ای غیر عادی پیدا می کنند، این شهر هم، زمانی پرآوازه شده و از سایه هرات و نیشابور بیرون خزید که آل کرت وجهه مذهبی این شهر را به رسمیت شناختند. بعدها، با الطفات و توجه سلاطین ایلخانی و تیموری، عملکردهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی هم به کارکرد مذهبی این شهر افزوده شده و به جهت موقعیت ترانزیتی خود، به یکی از گرهگاه های اقتصادی بین شرق و غرب تبدیل گشت. اما به مرور و با تغییر موقعیت فرهنگی و مذهبی شهر، این خطه دوران افول خود را آغاز نموده و کم کم از جایگاه پنجم بعد از بلخ، مرو، هرات و نیشابور در خراسان بزرگ، اکنون بین رده های ششم و هفتم در خراسان رضوی زندگی سایه وار خود را ادامه می دهد. این تحقیق با روش توصیفی و تحلیلی و با استفاده از اسناد و مدارک مکتوب، در پی آن بود که نشان دهد چرا آن شکوه دیرین، جای خود را به این ضعف عظیم داده است و به چه طریق می توان این روند را دگرگون نمود؟

Keywords:

شهرهای آرامگاهی , کارکرد سیاسی-زیارتی , توسعه فرهنگی , تربت جام