لورنس پوتر - Lawrence G. Potter, Departmentof History, State University of New York atStony Brook
علی یحیائی - استادیار گروه تاریخ تشیع دانشگاه حکیم سبزواری

لورنس پوتر در این مقاله، که مستخرج از پایان نامه دکترای او در دانشگاه کلمبیاست، ضمن اشاره کلی به تغییرات در ماهیت تصوف در دوره پس از مغول، که دوره تحولات تند سیاسی و شور مذهبی بود و به تاسیس برخی دولت ها انجامید؛ پس از پرداختن به تاریخچه کوتاهی از شکل گیری دو خانقاه جام و چشت در نزدیکی شهر هرات نشان می دهد که در سده های هفتم و هشتم قمری/ سیزدهم و چهاردهم، این دو خانقاه دو نوع متفاوت از تصوف داشتند: تصوف چشت که زهدگرایانه و تقدس مآبانه بود و از اینکه با قدرت های حاکمه مرتبط شود اجتناب می ورزید و دیگری شیوخ جام که تصوفی دولتمند و نخبه گرا بود و نقشی مهم در امور سیاسی منطقه ایفا می کرد. او از جنبه های گوناگونی روابط سیاسی و معنوی این دو گروه که در غرب و شرق قلمرو آل کرت بودند را به تصویر می کشد و معتقد است در سال های نخستین حکومت آل کرت گویا هر دو گروه تصوف در آن حکومت نفوذ داشته اند. اما در دهه ۱۳۳۰/از حدود ۷۳۰ صوفیان جام به نفوذ چشتی ها خاتمه دادند و بعد با تیموریان همکاری کردند، تا اینکه شاهرخ توجه به مقبره خواجه عبدالله انصاری را جایگزین وابستگی به آنها کرد. پوتر در این پژوهش، به درستی نقش جغرافیای تاریخی را در شکل گیری نوع تصوف برجسته ساخته است.

تصوف، شیوخ جام، چشتیه، جوامع آرامگاهی، تربت جام، آل کرت، صوفیان