علی اصغر افشاری - دکترای الهیات و معارف اسلامی فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

کسی که از ادای حقی عینی یا دینی به صاحب حق امتناع ورزد، ذیحق می تواند نزد حاکم اقامه دعوی کرده وحق خویش را استیفا کند. طریق دیگری نیز تحت عنوان تقاص برای دست یازی به حق و البته مشروط به شرایطی موردتجویز شارع مقدس قرار گرفته است. حال اگرکسی که یک تکلیف مالی مانند زکات یا خمس به عهد او آمد است اما ازادای آن امتناع می ورزد، آیا در چنین فرضی نیز شخص فقیر به عنوان ذینفع از پرداخت زکات و خمس می تواند به قصدتقاص به دست یازی زکات و خمس از اموال غنی اقدام نماید؟ شرط اساسی در تحقق موضوع تقاص، ثبوت حقهی از مدعیبه عهد مدعی علیه است. برخی فقیهان امامیه به وجود این حق فقی نسبت به غنی اذعان می کنند و دست یازی به زکاتو خمس از اموال غنی در صورتی که غنی از ادای آن امتناع ورزد را برای او تجویز می کنند. این مقاله می کوشد با استفادهاز روش تحلیلی، چگونگی تعلق حق فقیهان به زکات و خمس در اموال غنی را تبیین نماید و بدین وسیله قول به جوازتقاص را مورد نقد قرار داده و قول اکثریت فقیهان مبنی بر عدم صحت تقاص فقیر از اموال غنی را تقویت نماید.

فقیر، زکات، خمس، تقاص