صدیقه کریمی - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
محمدرضا امینی - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

خاوران­ نامه ابن­ حسام منظومه ­ای که داستان­ های خیالی از سفرها، دلاوری­ و جنگ آوری های حضرت علی (ع) با کفار را در قالب و زبانی شبیه به  شاهنامه روایت می­ کند، غالبا اثری حماسی شمرده می شود، هرچند با بررسی بیشتر می توان نشان داد که فزونی یافتن ویژگی­ های ادبیات عامیانه در تار و پود این منظومه، آن را تا حد زیادی از تعریف حماسه رسمی دور و به ادبیات عامیانه نزدیک کرده است. مقاله حاضر می کوشد مهمترین نمودهای فرهنگ عامه در این اثر را مشخص و ریشه ها و چگونگی کاربرد آنها را بیان نماید. برای رسیدن به این هدف، نخست باورهای برخاسته از توده مردم و سپس برخی از ویژگی­ های عامیانه دیگر در زبان و شیوه روایت که در اشعار و مفاهیم خاوران نامه بازتاب یافته، استخراج شده است. این جستار به صورت توصیفی – تحلیلی انجام شده و در جستجوی آن است که چرا باید خاوران­ نامه را پدیده­ای ادبی برخاسته از بطن زندگی مردم عادی دانست که به دلیل ارتباط مستقیم ابن حسام با توده های مردم به گستردگی با مظاهر گوناگون زندگی و ذهن و زبان توده مردم به شیوه­ های مختلف درآمیخته است. دست آوردهای این کاوش در علل و چگونگی حضور چشم­گیر نمودهای فرهنگ عامه در خاوران نامه است و می تواند زمینه را برای تعیین دقیق تر جایگاه این حماسه دینی در ادبیات عامیانه فراهم آورد.  

ادبیات عامیانه, فرهنگ عامیانه, حماسه های دینی, خاوران نامه, زبان عامیانه